⚖️ TÜRKİYE’DE MAHKEMELERİN TEŞKİLATI (2025 GÜNCEL VE KAPSAMLI AÇIKLAMA)

I. YARGI SİSTEMİNİN TEMEL AYRIMI

Türkiye’de yargı sistemi üç ana kola ayrılır:

1. Adli Yargı: Gerçek ve tüzel kişiler arasındaki özel hukuk uyuşmazlıklarını ve ceza davalarını inceler. En yüksek mahkemesi Yargıtay’dır.

2. İdari Yargı: Devletin ve kamu kurumlarının işlem ve eylemlerinden doğan uyuşmazlıkları çözer. En yüksek mahkemesi Danıştay’dır.

3. Anayasa Yargısı: Kanunların ve işlemlerin Anayasa’ya uygunluğunu denetler. Aynı zamanda bireysel başvurulara da bakar. En yüksek yargı mercii Anayasa Mahkemesi’dir.

II. ADLİ YARGI TEŞKİLATI

1. İlk Derece Mahkemeleri (Yerel Mahkemeler)

Bu mahkemeler davaların ilk olarak açıldığı yargı yerleridir. Her birinin görev alanı farklıdır:

• Asliye Hukuk Mahkemesi: Genel yetkili hukuk mahkemesidir. Miras, tapu, tazminat gibi çok sayıda özel hukuk davasına bakar.

• Sulh Hukuk Mahkemesi: Kiracı-tahliye, ortaklığın giderilmesi, vasiyet gibi nispeten daha az karmaşık davalara bakar.

• Asliye Ceza Mahkemesi: Ceza yargılamalarında hafif ve orta düzeyde suçlara bakar.

• Ağır Ceza Mahkemesi: Cinayet, yağma, cinsel saldırı gibi ağır cezalık suçlara bakar.

• Aile Mahkemesi: Boşanma, nafaka, velayet gibi aile hukuku uyuşmazlıklarını çözer.

• İş Mahkemesi: İşçi ve işveren arasında çıkan uyuşmazlıklara bakar.

• Tüketici Mahkemesi: Tüketici haklarının ihlali durumunda açılan davalara bakar.

• İcra Hukuk ve İcra Ceza Mahkemeleri: İcra ve iflas işlemlerinden doğan anlaşmazlıkları çözer.

• Çocuk Mahkemeleri: Suça sürüklenen çocuklar ile çocukların korunmasına ilişkin davalara bakar.

• Sulh Ceza Hakimliği: Ceza yargılamasında tutuklama, arama, el koyma gibi koruma tedbirlerine karar verir.

2. Bölge Adliye Mahkemeleri (İstinaf Mahkemeleri)

Bu mahkemeler, ilk derece mahkemelerinden verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurularını değerlendirir. Hukuk ve ceza daireleri şeklinde teşkilatlanmıştır. İstinaf mahkemesi kararları bazı durumlarda temyize götürülebilir.

3. Yargıtay

Yargıtay, adli yargının en yüksek temyiz merciidir. Hem hukuk hem ceza daireleri bulunur. Görevi, alt derece mahkemelerin kararlarının hukuka uygunluğunu denetlemektir. Yerel mahkemenin kararının doğru olup olmadığını usul ve esas yönünden inceler.

III. İDARİ YARGI TEŞKİLATI

1. İdare Mahkemeleri

Valilik, belediye, üniversite gibi kamu kurumlarına karşı açılan davalara bakan ilk derece mahkemeleridir. Atama iptali, ruhsat iptali, disiplin cezaları gibi konulara bakar.

2. Vergi Mahkemeleri

Vergi, harç ve benzeri mali yükümlülüklerle ilgili uyuşmazlıkları inceler.

3. Bölge İdare Mahkemeleri

İdare ve vergi mahkemeleri kararlarına karşı yapılan istinaf başvurularını karara bağlar. İdari yargının ikinci basamağıdır.

4. Danıştay

İdari yargı sisteminin en yüksek mahkemesidir. Temel görevi, istinaf mahkemelerinden çıkan kararları incelemek ve hukuka uygunluklarını değerlendirmektir. Aynı zamanda bazı davalarda ilk derece mahkemesi olarak da görev yapar.

IV. ANAYASA YARGISI

1. Anayasa Mahkemesi

Anayasa Mahkemesi, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’na uygunluk denetimi yapan en üst yargı organıdır. Görevleri şunlardır:

• Kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin ve TBMM İçtüzüğü’nün Anayasa’ya uygunluğunu denetlemek.

• Yüce Divan görevi görmek (Cumhurbaşkanı, bakanlar vb. için).

• Siyasi parti kapatma davalarına bakmak.

• Bireysel başvuruları incelemek (Temel hakların ihlali iddiası).

V. UYUŞMAZLIK YARGISI

Uyuşmazlık Mahkemesi, adli, idari ve askeri (eskiden) yargı mercileri arasında ortaya çıkan görev uyuşmazlıklarını çözmekle görevli özel bir yargı organıdır. Başkanlığını Anayasa Mahkemesi’nden gelen bir üye yürütür.

VI. DİĞER ÖZEL MAHKEMELER

Türkiye’de bazı alanlarda uzmanlaşmış özel mahkemeler de vardır:

• Fikri ve Sınai Haklar Mahkemesi

• Denizcilik Mahkemeleri

• Kadastro Mahkemeleri

• Basın Suçları Mahkemesi

• Terörle Mücadele Mahkemeleri (Özelleşmiş ağır ceza mahkemeleri)

SONUÇ

Türkiye’de yargı sistemi, hem yapısal hem de görev yönünden oldukça ayrıntılı bir şekilde organize edilmiştir. Bu yapı, vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini korumak, kamu düzenini sağlamak ve hukuk güvenliğini teminat altına almak amacıyla düzenlenmiştir.