TÜRKİYE’DE ANAYASANIN GELİŞİMİ

TÜRKİYE’DE ANAYASANIN GELİŞİMİ

(Tarihi Süreç, Anayasa Değişiklikleri ve Güncel Durum)

1. GİRİŞ

Anayasa; devletin temel teşkilat yapısını, yetkilerin kullanımını, vatandaşların temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen en üst normdur. Türkiye’de anayasal gelişmeler, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e uzanan süreçte, siyasi rejim değişiklikleriyle şekillenmiştir.

2. OSMANLI DÖNEMİNDE ANAYASAL GELİŞMELER

2.1. Tanzimat Fermanı (1839)

• Padişah II. Mahmud’un reformcu çizgisini sürdüren Abdülmecid tarafından ilan edilmiştir.

• Hukukun üstünlüğü, vergide adalet, askerlikte düzenlemeler getirilmiştir.

• İlk kez halkın haklarından söz edilmiştir, ama anayasa niteliğinde değildir.

2.2. Islahat Fermanı (1856)

• Gayrimüslim tebaanın haklarını garanti altına almıştır.

• Avrupa’nın baskısıyla hazırlanmıştır.

• Hukuki eşitlik ilkesi vurgulanmıştır.

2.3. Kanun-i Esasi (1876)

• Osmanlı Devleti’nin ve Türk tarihinin ilk anayasasıdır.

• II. Abdülhamid döneminde ilan edilmiştir.

• Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan adında iki meclis kurulmuştur.

• Padişaha meclisi feshetme yetkisi tanınmıştır.

• 1878’de askıya alınmış, II. Meşrutiyet ile (1908) tekrar yürürlüğe girmiştir.

3. CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASALARI

3.1. 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu)

• TBMM tarafından kabul edilmiştir.

• Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir ilkesi ilk kez yer aldı.

• Yasama ve yürütme yetkisi meclise verilmiştir (meclis hükümeti sistemi).

• Temel haklar ve kuvvetler ayrılığı yer almamaktadır.

• 1924 Anayasası’na kadar yürürlükte kalmıştır.

3.2. 1924 Anayasası

• Cumhuriyet’in ilanından sonra yürürlüğe girmiştir.

• Kuvvetler birliği sistemine dayanıyordu (yasama ve yürütme TBMM’ye aitti).

• Laiklik ilkesi 1937 yılında bu anayasaya girmiştir.

• 1961 Anayasası'na kadar yürürlükte kalmıştır.

• Tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir.

3.3. 1961 Anayasası

• 27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında Kurucu Meclis tarafından hazırlanmıştır.

• Türkiye’nin ilk halkoylamasıyla kabul edilen anayasasıdır.

• Kuvvetler ayrılığı sistemi benimsenmiştir.

• Anayasa Mahkemesi, Danıştay, Sayıştay gibi kurumlar güçlendirilmiştir.

• Temel hak ve özgürlüklere geniş yer verilmiştir.

• İki meclisli sistem (Senato ve Millet Meclisi) getirilmiştir.

3.4. 1982 Anayasası

• 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrası hazırlanmış ve 7 Kasım 1982’de halkoyuyla kabul edilmiştir.

• Günümüzde yürürlükte olan anayasadır.

• Başlangıçta devletin otoritesini koruyucu ve bireysel özgürlükleri sınırlayıcı hükümler içermekteydi.

• Zamanla yapılan değişikliklerle özgürlükçü yapıya evrilmiştir.

4. ANAYASA DEĞİŞİKLİKLERİ VE GÜNCEL DURUM

1982 Anayasası, kabul edildiği tarihten bu yana 20’den fazla kez değiştirilmiştir. Bu değişikliklerden bazıları çok köklü olmuştur:

Önemli Anayasa Değişiklikleri:

2001 Değişiklikleri:

• AB uyum süreci kapsamında temel hak ve özgürlüklerin genişletilmesi sağlandı.

• Anayasa Mahkemesi’nin denetim alanı genişletildi.

2007 Değişikliği:

• Cumhurbaşkanının halk tarafından seçilmesi kabul edildi.

• Görev süresi 7 yıldan 5 yıla indirildi.

2010 Değişikliği (Referandum):

• HSYK ve Anayasa Mahkemesi'nin yapısında değişiklik.

• Memura toplu sözleşme hakkı.

• Bireysel başvuru hakkı tanındı (Anayasa Mahkemesi’ne).

2017 Anayasa Değişikliği (Sistem Değişikliği):

• Türkiye parlamenter sistemden Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçti.

• Başbakanlık kaldırıldı.

• Yürütme yetkisi tek başına Cumhurbaşkanına verildi.

• Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atanır hale geldi.

5. ANAYASA’NIN GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU

• 1982 Anayasası hâlâ yürürlüktedir, ancak başlangıçtaki şekline göre çok değişmiştir.

• Anayasa’nın değişen yapısı, otoriter özelliklerden daha demokratik ve birey odaklı bir yapıya geçildiğini göstermektedir.

• Günümüzde sivil anayasa yapımı tartışmaları devam etmektedir.

• Yeni anayasa çalışmaları, özellikle temel hak ve özgürlüklerin genişletilmesi, kuvvetler ayrılığı ilkesinin güçlendirilmesi ve yargı bağımsızlığı konularında yoğunlaşmaktadır.

6. SINAV SORUSU ÖRNEKLERİ

1. Soru: Türkiye Cumhuriyeti’nde halkoyuna sunularak kabul edilen ilk anayasa aşağıdakilerden hangisidir?

a) 1921 Anayasası
b) 1924 Anayasası
c) 1961 Anayasası
d) 1982 Anayasası
Cevap: c) 1961 Anayasası

2. Soru: Laiklik ilkesi hangi yıl anayasaya eklenmiştir?

a) 1924
b) 1937
c) 1945
d) 1961
Cevap: b) 1937

3. Soru: Türkiye’de Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi hangi anayasa değişikliğiyle getirilmiştir?

a) 2001
b) 2007
c) 2010
d) 2017
Cevap: d) 2017

4. Soru: 1982 Anayasası’na göre bireysel başvuru hakkı hangi yıl Anayasa Mahkemesi’ne tanınmıştır?

a) 2001
b) 2007
c) 2010
d) 2014
Cevap: c) 2010

7. SONUÇ

Türkiye’de anayasa tarihi, siyasi dönüşümlerin ve toplumsal ihtiyaçların etkisiyle sürekli evrilmiştir. 1982 Anayasası, birçok kez değişikliğe uğramış; daha demokratik, hak ve özgürlüklere dayalı bir yapıya dönüşme süreci geçirmiştir. Günümüzde ise tamamen sivil ve çağdaş bir anayasa hazırlığı, toplumsal bir talep ve siyasal gündem olarak öne çıkmaktadır.