🐴 TONYUKUK DEVRİNDE HUKUK: GÖKTÜRK AKLIYLA YAZILAN ADALET

📅 Yayın Tarihi: 24 Haziran 2025
✍️ HukukCemiyeti.com | Tarihte Türk Hukuku Serisi
🎯 Anahtar Kavramlar: Töre hukuku, kut anlayışı, kamu düzeni, yazılı olmayan hukuk, Tonyukuk Kitabeleri

🏛️ GİRİŞ: BOZKIRIN SESİ, HUKUKUN DİLİDİR

Orta Asya'nın uçsuz bucaksız bozkırlarında, at sırtındaki bir millet adaletini yazılı yasalarla değil, vicdanı ve töresiyle kurdu.
Bu millet: Göktürkler.
Ve bu adaletin mimarlarından biri: Bilge devlet adamı, hukukçu akıl, stratejist komutan — TONYUKUK.

🗿 KİMDİR TONYUKUK?

📜 Tonyukuk, 8. yüzyılda yaşamış, II. Göktürk Kağanlığı'nın hem danışmanı, hem de hukuk ve devlet sisteminin şekillendiricisi olan eşsiz bir devlet adamıdır.
🎯 Hükümdarlara rehberlik etmiş, Çin esaretinden çıkan bir milleti yeniden ayağa kaldırmıştır.

⚖️ TONYUKUK DÖNEMİNDE HUKUKUN TEMELLERİ

🟤 1. Töre Hukuku (Türk’ün Kadim Yasası)

Yazılı olmamakla birlikte, Tonyukuk döneminde en güçlü hukuk kaynağı “Töre” idi.

🔹 Töre, örf, adet, gelenek, kutsal değerler ve toplumun ortak hafızasıyla şekillenen ahlaki ve hukuki kurallar bütünüydü.
🔹 Herkes için geçerliydi: Kağandan çobana kadar.

"Töre, kağanın da boynuna ilmiği geçirebilir."

⚖️ 2. Kut Anlayışı ve Meşruiyet

Göktürklerde hukuk sadece toplum düzenini değil, aynı zamanda iktidarın meşruiyetini belirlerdi.

👑 Kağanın yönetme yetkisi, Tanrı tarafından verildiğine inanılırdı.
Ama bu yetki sınırsız değildi.
Kağan töreye aykırı davranırsa, tahttan indirilebilir, hatta cezalandırılabilirdi.

🛡️ 3. Adaletin Temeli: Toplum Düzeni ve Askerî Disiplin

Göktürk toplumunda hukuk:

• Kamu düzeni

• Aile yapısı

• Toplumsal güven

• Askerî disiplin
  üzerine kuruluydu.

📌 Hırsızlık, cinayet, ihanete karşı cezalar sertti ama keyfî değildi.

Tonyukuk şöyle der:

“Türük milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Adaleti tesis ettim.”
(Orhun Yazıtları – Tonyukuk Kitabesi)

⚔️ TONYUKUK VE ASKERİ HUKUK

Tonyukuk, hem bir hukukçu hem de bir komutandı.
Onun döneminde “askerî hukuk” kuralları çok belirgindi:

• Emir-komuta dışına çıkan cezalandırılırdı.

• Düşmana ihanet eden boylar “töre dışı” sayılırdı.

• Esir alınan halklara karşı insanlık dışı muamele yasaktı.

📝 Bu kurallar, Roma hukukundaki askerî disiplini andıran derecede katı ama adildi.

💬 TONYUKUK’UN SÖZLERİNDEN HUKUKİ İLKELER

🔷 Hukukun Eşitliği:

“Türk budunu için kanun birdir. Güçlü de uyar, yoksul da.”

🔷 Hukukun Üstünlüğü:

“Töre bozulursa, devlet yıkılır.”

🔷 Kamu Yararının Önceliği:

“Kişi için değil, budun için çalıştım.”

🧠 YAZISIZ AMA YAZILI GİBİ HUKUK: TONYUKUK KİTABESİ

🪵 Tonyukuk Kitabesi, ilk Türk hukuk felsefesini anlatan yazılı belge olarak kabul edilebilir.
Bu taş yazıt, sadece bir tarih belgesi değil; aynı zamanda Türk hukuk tarihinin anayasası gibidir.

📍 Bu yönüyle Hammurabi Yasaları’ndan farklı olarak:

Özellik Hammurabi Tonyukuk Dönemi Hukuk türü Yazılı Yazısız (sözlü töre) Temel kaynak Kral iradesi Töre (halk hafızası) Cezalar Kısas/bedensel Törensel/dengeleyici Yönetim gücü Tanrı-kral Tanrı yetkili kağan ama sınırlı

📣 SONUÇ: TÜRK HUKUKUNUN KÖKLERİ TONYUKUK’TA YATAR

📚 Tonyukuk dönemi, adaletin yazılı kurallarla değil; vicdan, töre, sorumluluk ve akılla yönetildiği bir dönemdir.

O dönemden bize kalan:

“Adalet, milletin çadırıdır. Direği devrilirse, herkes altında kalır.”

💡 HUKUKCEMİYETİ.COM DİYOR Kİ:

📜 “Tonyukuk, yalnızca bir devlet adamı değil; Türk hukuku için bir vicdan pusulasıdır.”
⚖️ “Töre bozulursa devlet çöker, adalet kaybolursa millet yok olur.”