Sağlık Hukuku Ders Hukuku

SAĞLIK HUKUKU GENİŞ KAPSAMLI SINAV NOTU (GÜNCEL)

Bu çalışma notu, Sağlık Hukuku'nun temel konularını, güncel tartışmaları ve sınavlar için kritik öneme sahip noktaları kapsamaktadır. Notlar, ana başlıklar halinde düzenlenmiştir.

BÖLÜM 1: SAĞLIK HUKUKUNA GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR

1.1. Sağlık Hukukunun Tanımı ve Konusu

Sağlık Hukuku, sağlık hizmetlerinin sunulması sırasında ortaya çıkan hukuki ilişkileri, hasta ve sağlık personelinin hak ve yükümlülüklerini, sağlık kurumlarının sorumluluğunu ve devletin bu alandaki görevlerini düzenleyen, kamu hukuku ve özel hukuk niteliklerini bir arada barındıran karma bir hukuk dalıdır.

1.2. Sağlık Hukukunun Kaynakları

* Anayasa: En başta "Yaşama Hakkı" (Madde 17) ve "Sağlık Hakkı" (Madde 56) olmak üzere temel hak ve özgürlükler.

* Kanunlar:

* 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı San'atlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun

* 6023 sayılı Türk Tabipleri Birliği Kanunu

* 2238 sayılı Organ ve Doku Alınması, Saklanması ve Nakli Hakkında Kanun

* 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK)

* 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (Özellikle estetik amaçlı müdahalelerde)

* 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (Sözleşme ve haksız fiil sorumluluğu)

* 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu (Taksirle yaralama/öldürme, görevi kötüye kullanma vb.)

* İdari Yargılama Usulü Kanunu (İdarenin sorumluluğu)

* Yönetmelikler:

* Hasta Hakları Yönetmeliği (En Önemlisi)

* Aydınlatılmış Onam Yönetmeliği

* Sağlık Meslek Mensuplarının Tıbbi İşlem ve Uygulamalarına İlişkin Soruşturma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

* Uluslararası Sözleşmeler: Biyo-Tıp Sözleşmesi (İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi)

* Yargı Kararları (İçtihatlar): Yargıtay ve Danıştay kararları, uygulamaya yön vermesi açısından kritik öneme sahiptir.

* Meslek Etik Kuralları: Hekimlik Meslek Etiği Kuralları.

BÖLÜM 2: HASTA HAKLARI VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ

(Kaynak: Hasta Hakları Yönetmeliği)

2.1. Temel Hasta Hakları

* Hizmetlerden Adalet ve Hakkaniyetle Faydalanma Hakkı: Herkesin dil, din, ırk, cinsiyet ve sosyal statü ayrımı gözetilmeksizin sağlık hizmetlerinden eşit şekilde yararlanma hakkı vardır.

* Bilgi İsteme Hakkı: Hasta, sağlık durumu, teşhis, tedavi yöntemleri, riskler, alternatif tedaviler ve bunların maliyeti hakkında anlayabileceği bir dilde bilgi isteme hakkına sahiptir. Bu hak, Aydınlatılmış Onam'ın temelini oluşturur.

* Sağlık Kuruluşunu ve Personeli Seçme ve Değiştirme Hakkı: Hasta, tabi olduğu mevzuatın öngördüğü usul ve şartlara uymak kaydıyla, sağlık kurumunu ve hekimini seçebilir, değiştirebilir.

* Mahremiyete Saygı Gösterilmesi Hakkı (Gizlilik): Hastanın tüm tedavi süreçlerinin gizli bir ortamda yürütülmesini isteme hakkı vardır. Sağlık durumuyla ilgili bilgiler, ölümünden sonra dahi gizli kalır ve ancak hastanın açık izni veya mahkeme kararıyla açıklanabilir. Bu hak, KVKK ile de güvence altına alınmıştır.

* Rıza (Onam) Hakkı ve Tedaviyi Reddetme/Durdurma Hakkı: Tıbbi müdahaleler için hastanın rızası şarttır. Bilgilendirilmiş ve özgür iradeye dayanan bu rızaya "Aydınlatılmış Onam" denir. Hasta, tedaviyi herhangi bir aşamada reddetme veya durdurma hakkına sahiptir. Bunun sonuçları kendisine anlatılmalıdır.

* Kayıtları İnceleme ve Suretini Alma Hakkı: Hasta, kendi sağlık durumuyla ilgili tıbbi kayıtların bir suretini alabilir. Bu kayıtlar, olası bir davada en önemli delillerdendir.

* Güvenliğin Sağlanması Hakkı: Hastanın sağlık kurumunda can ve mal güvenliğinin sağlanmasını isteme hakkı vardır.

* Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme Hakkı: Sağlık hizmeti sunumunu aksatmamak kaydıyla hastaların dini inançları doğrultusunda ibadetlerini yerine getirme hakkı bulunur.

2.2. Hasta Yükümlülükleri

* Bilgi verme (Anamnez)

* Tedaviye ve tavsiyelere uyma

* Randevu kurallarına uyma

* Sağlık çalışanlarına saygı gösterme

* Bulaşıcı hastalık durumunu bildirme

BÖLÜM 3: HEKİMİN (SAĞLIK ÇALIŞANININ) HUKUKİ SORUMLULUĞU (MALPRAKTİS)

Tıbbi uygulama hatası (malpraktis), hekimin veya sağlık personelinin bilgisizlik, deneyimsizlik, ihmal veya özensizliği sonucu hastanın zarar görmesidir. Her başarısız sonuç veya istenmeyen durum (komplikasyon) bir hata değildir.

3.1. Sorumluluğun Hukuki Dayanakları

* Özel Hastaneler/Muayenehaneler: Hekim ile hasta arasında bir "vekâlet sözleşmesi" kurulduğu kabul edilir. Sorumluluk, Türk Borçlar Kanunu'ndaki sözleşmeye aykırılık hükümlerine dayanır. Estetik ameliyatlar gibi sonuç taahhüdü içeren durumlarda ise "eser sözleşmesi" kabul edilir ve sorumluluk daha ağırdır.

* Kamu Hastaneleri: Sağlık hizmeti bir kamu hizmetidir. Burada hekimin eyleminden dolayı doğan zararlardan idare (Devlet) sorumludur. Bu tür davalar, İdare Mahkemelerinde "tam yargı davası" olarak açılır. Devlet, zararı ödedikten sonra kusurlu hekime rücu edebilir.

3.2. Tıbbi Malpraktis'in Unsurları (Şartları)

Bir eylemin malpraktis sayılması için bu 4 unsurun bir arada bulunması ZORUNLUDUR:

* Fiil (Tıbbi Standartlara Aykırı Davranış): Hekimin tıp biliminin genel kabul görmüş standartlarına ve kurallarına aykırı hareket etmesi. (Yanlış teşhis, yanlış tedavi, yanlış ameliyat bölgesi, ameliyatta alet unutma vb.)

* Zarar: Hastanın bedensel, ruhsal veya maddi bir zarara uğraması. (Sakat kalma, organ kaybı, ölüm, tedavi masrafları, kazanç kaybı vb.)

* Kusur: Hekimin ihmal (yapması gerekeni yapmaması) veya özensizlik (yaparken dikkatli olmaması) göstermesi. Kusurun ispatı önemlidir.

* İlliyet (Nedensellik) Bağı: Ortaya çıkan zararın, hekimin kusurlu fiili sonucunda meydana geldiğinin ispatlanması. Zarar, hekimin eyleminden kaynaklanmalıdır.

Önemli Ayrım: Komplikasyon vs. Malpraktis

* Komplikasyon: Tıp biliminin standartlarına uygun davranılmasına rağmen, öngörülebilen ancak engellenemeyen, izin verilen risk kapsamında kabul edilen istenmeyen sonuçlardır. Hekim, komplikasyonlar hakkında hastayı önceden bilgilendirmişse sorumlu tutulmaz.

* Malpraktis: Standartlara aykırı, hatalı bir eylem sonucu oluşan zarardır.

Yargıtay'ın Güncel Yaklaşımı: Yargıtay, özellikle ispat konusunda hastayı koruyucu bir tutum sergilemektedir. Hekimin mesleki bir hata yapmadığını ve tüm özeni gösterdiğini hekimin ispatlaması gerektiğini kabul etme eğilimindedir (ispat yükünün yer değiştirmesi).

3.3. Sorumluluk Türleri

* Hukuki Sorumluluk (Tazminat): Hastanın uğradığı maddi (tedavi gideri, kazanç kaybı) ve manevi (acı, elem, ızdırap) zararların karşılanmasıdır.

* Cezai Sorumluluk: Hekimin eylemi Türk Ceza Kanunu'nda suç olarak tanımlanmışsa (örn: taksirle yaralama, taksirle ölüme neden olma) ceza davası açılabilir. Kamu görevlisi hekimler için soruşturma izni gerekir.

* Disiplin Sorumluluğu: Hekimin bağlı olduğu meslek odası (Tabip Odası) tarafından uyarı, para cezası, geçici veya sürekli meslekten men gibi disiplin cezaları verilmesidir.

BÖLÜM 4: AYDINLATILMIŞ ONAM

Sağlık hukukunun en temel ve en çok davaya konu olan kavramıdır.

* Tanım: Hastanın, kendisine uygulanacak tıbbi müdahalenin niteliği, riskleri, faydaları, alternatifleri ve müdahale yapılmamasının sonuçları hakkında yeterince ve anlayabileceği şekilde bilgilendirildikten sonra, özgür iradesiyle müdahaleye izin vermesidir.

* Şekli: Kural olarak yazılı olması şart değildir ancak ispat kolaylığı açısından yazılı olması kritik öneme sahiptir. Özellikle riskli ve büyük ameliyatlarda yazılı onam formu alınması zorunludur.

* Geçerlilik Şartları:

* Bilgilendirme (Aydınlatma): Hekimin bizzat kendisi tarafından, tıbbi terimlerden arındırılmış, anlaşılır bir dille, yeterli zaman tanınarak yapılmalıdır.

* Rıza (Onam): Bilgilendirme sonrası hasta tarafından, hiçbir baskı altında kalmadan, özgür iradeyle verilmelidir.

* Aydınlatılmış Onamın Aranmadığı Haller:

* Acil Durumlar: Hastanın bilincinin kapalı olduğu ve onam verecek yakınının bulunmadığı, müdahale edilmezse hayati tehlike oluşacak durumlar.

* Yasal Zorunluluk: Kamu sağlığını ilgilendiren zorunlu aşı gibi durumlar.

Yargıtay Kararlarında Aydınlatılmış Onam: Yargıtay, aydınlatma yükümlülüğünün usulüne uygun yerine getirilmediği durumlarda, müdahale tıbbi olarak doğru yapılsa ve komplikasyon oluşsa dahi hekimi/kurumu sorumlu tutmaktadır. Çünkü hasta, riskleri bilseydi belki de o ameliyatı olmayı kabul etmeyecekti. "Komplikasyon yönetiminin" ilk adımı doğru bir aydınlatmadır.

BÖLÜM 5: GÜNCEL VE ÖZEL KONULAR

5.1. Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet

* Artan şiddet olayları nedeniyle TCK'da ve temel sağlık kanunlarında özel düzenlemeler yapılmıştır.

* Sağlık kurumlarında işlenen kasten yaralama suçları, katalog suçlar arasına alınmış ve tutuklama nedeni varsayılmıştır.

* Sağlık personeline karşı işlenen suçlarda cezaların yarı oranında artırılması öngörülmüştür.

* "Beyaz Kod" uygulaması, şiddet durumunda adli ve idari sürecin hızlı başlatılmasını sağlar.

5.2. Kişisel Sağlık Verilerinin Korunması (KVKK)

* Sağlık verileri, KVKK kapsamında "Özel Nitelikli Kişisel Veri" olarak kabul edilir.

* İşlenmeleri (alınması, kaydedilmesi, paylaşılması) çok daha sıkı kurallara bağlanmıştır.

* Kural olarak, ancak ilgili kişinin (hastanın) açık rızası ile işlenebilirler.

* İstisnalar: Kamu sağlığının korunması, koruyucu hekimlik, tıbbî teşhis, tedavi ve bakım hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, sır saklama yükümlülüğü altında bulunan kişiler veya yetkili kurum ve kuruluşlar tarafından ilgilinin açık rızası aranmaksızın işlenebilir. (Örn: Sağlık Bakanlığı'nın E-Nabız sistemi)

* Veri ihlalleri ciddi idari para cezalarına yol açar.

5.3. Teletıp (Uzaktan Sağlık Hizmeti)

* Pandemi ile yaygınlaşan, hekim ile hastanın fiziken aynı ortamda bulunmadığı sağlık hizmeti sunumudur.

* "Uzaktan Sağlık Hizmetlerinin Sunumu Hakkında Yönetmelik" ile hukuki altyapısı oluşturulmuştur.

* Aydınlatılmış onam, veri güvenliği, malpraktis sorumluluğunun tespiti gibi konularda klasik tıp uygulamalarından farklı hukuki sorunlar barındırır.

5.4. Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahaleler

* Yargıtay tarafından istikrarlı bir şekilde "eser sözleşmesi" olarak kabul edilir.

* Bu tür müdahalelerde hekim, sadece özen göstermeyi değil, belirlenen sonucu (güzelleşme) da taahhüt etmiş sayılır. Sonuç istenildiği gibi olmazsa, hekim kusursuz olsa dahi sorumlu tutulabilir.

* Bu nedenle, estetik müdahalelerde aydınlatılmış onamın çok daha detaylı olması ve "garanti verilemeyecek" hususların net bir şekilde belirtilmesi hekim lehine olacaktır.

Sınav için Özet İpuçları:

* Aydınlatılmış Onam: Her soruda aklınıza gelsin. Hukuka uygunluğun temel şartıdır.

* Malpraktis Unsurları: Fiil, zarar, kusur, illiyet bağı. Bu dört unsur olmadan sorumluluk doğmaz.

* Komplikasyon vs. Hata: Aradaki farkı iyi bilin. Komplikasyon bilgilendirmesi sorumluluğu kaldırabilir.

* Sorumluluk Ayrımı: Özel hastane -> Vekalet/Eser Sözleşmesi (Adli Yargı). Kamu hastanesi -> Hizmet Kusuru (İdari Yargı).

* İspat Yükü: Normalde davacı (hasta) ispatlar. Ancak Yargıtay, hekimin özen yükümlülüğünü yerine getirdiğini ispatlaması gerektiği yönünde kararlar vermektedir.

* Güncel Konular: Sağlıkta şiddet, KVKK ve Teletıp'taki yasal düzenlemeler yeni ve önemlidir.