🏛️ Normlar Hiyerarşisi: Hukukun Merdiveni

Türkiye’de hukuk bir orkestra gibidir. Her enstrümanın (anayasa, kanun, yönetmelik vb.) bir sırası, bir sesi ve bir görevi vardır. Ancak bu orkestrayı uyumlu kılan şey, her hukuk kuralının nerede durduğunu ve kime bağlı olduğunu bilmesidir. İşte bu sistemin adı: Normlar Hiyerarşisi.

📌 Peki hangi norm daha üstündür? Uluslararası anlaşmalar iç hukukta nereye oturur? Bir yönetmelik kanuna aykırı olabilir mi? Gelin birlikte Türkiye’deki hukuki normlar piramidini yakından tanıyalım.

🏔️ En Tepede: Anayasa

🇹🇷 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1982), tüm hukuk sistemimizin tepe noktasında yer alır. Bu belge, sadece bir metin değil; devletin kimliğini, birey haklarını ve tüm yasaların temelini belirleyen kaynaktır.

Tüm yasalar Anayasa’ya uygun olmak zorundadır.
Aykırılık durumunda Anayasa Mahkemesi iptal kararı verebilir.
Yasama, yürütme ve yargı, yetkilerini Anayasa'dan alır.

📌 Anayasa, sadece hukukçuların değil, her bireyin bilmesi gereken bir toplumsal sözleşmedir.

📘 İkinci Basamak: Kanunlar ve Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK)

Anayasadan sonra gelen kaynaklar şunlardır:

Kanunlar: TBMM tarafından kabul edilir. En yaygın iç hukuk kaynağıdır.
Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri: Yürütmeye ilişkin konularda çıkarılır, ancak kanun varsa uygulanamaz.
Eski KHK’lar: 2017 Anayasa değişikliğiyle yeni KHK düzeni kaldırılmış, yerine Cumhurbaşkanlığı kararnameleri getirilmiştir.

🛑 Bir kanun, Anayasa’ya aykırı olamaz. Aykırıysa iptal edilir.

🌐 Uluslararası Sözleşmeler: Nerede Duruyor?

Anayasaya göre:

“Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir.”
(Anayasa md. 90)

Ancak önemli bir detay:

🟢 Temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası sözleşmeler, kanunlarla çatışırsa öncelikle uygulanır!

🔔 Örneğin: Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) gibi metinler, Türk hukukunda doğrudan uygulanabilir üstün norm niteliğindedir.

📜 Yönetmelikler, Tüzükler, Genelgeler

Yasaların nasıl uygulanacağını gösteren ikincil düzenlemeler ise şunlardır:

Tüzükler: Artık kaldırılmıştır. Eski sistemde Bakanlar Kurulu çıkarırdı.
Yönetmelikler: Bakanlıklar, kurumlar veya Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılır.
Genelgeler / Tebliğler: En alt düzeydeki idari düzenlemelerdir. Yalnızca yasa ve yönetmeliğe uygun olmak zorundadırlar.

📌 Bir yönetmelik, çıkarıldığı kanunun ötesine geçemez. Geçerse, yargı yoluyla iptali sağlanabilir.

⚖️ Mahkeme Kararları ve İçtihatlar

Yargı kararları doğrudan bir “hukuk normu” olmasa da, uygulamada bağlayıcı ve yönlendirici niteliktedir.

Yargıtay, Danıştay, Anayasa Mahkemesi kararları içtihat oluşturur.
AYM bireysel başvuru kararları hak ihlallerine karşı yol göstericidir.
AİHM kararları, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamında Türkiye'yi bağlar.

🎯 Özellikle temel haklar alanında mahkeme kararları, hukukun yaşayan yüzünü temsil eder.

🧩 Uyum ve Çatışma Halinde Ne Olur?

🔺 Hukuk sisteminde alt norm, üst norma uygun olmak zorundadır.
🔻 Aykırılık varsa sıralama şu şekilde işler:

Anayasaya aykırı yasa ➝ Anayasa Mahkemesi iptal eder.
Kanuna aykırı yönetmelik ➝ İdare Mahkemesi iptal eder.
İç hukuka aykırı işlem ➝ İptal veya tazminat davasına konu olur.

📌 Kural net: “Alt norm, üst norma aykırı olamaz.”

🏗️ Normlar Hiyerarşisi Piramidi (Üstten Alta)

1. 📜 ANAYASA  
2. 📘 KANUNLAR ve Temel Haklara İlişkin ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER  
3. 📘 CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİ  
4. 🗂️ YÖNETMELİKLER  
5. 📄 GENELGELER, TEBLİĞLER  
6. ⚖️ YARGI KARARLARI (İçtihat etkisiyle yön verir)

✨ Son Söz: Sıra, Sadeleşme ve Saygı

Bir hukuk devletinde düzen, sadece kanun yapmakla sağlanmaz; o kanunların sırasına ve sınırına uyulmasıyla korunur. Normlar hiyerarşisi; anayasanın üstünlüğünü, hukukun birliğini ve devletin sorumluluğunu temsil eder.

🎯 Vatandaş olarak bizlerin de temel haklarımızı ararken bu sıralamayı bilmesi; hukuka saygının ve bilinçli yurttaşlığın gereğidir.

🎨 “Bir hukuk kuralı ancak daha üst bir kurala dayanıyorsa geçerlidir.”