📘 MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUK DERS NOTLARI

I. TANIM VE KONUSU

🔹 Milletlerarası Özel Hukuk Nedir?

Milletlerarası özel hukuk, bir özel hukuk ilişkisinde yabancılık unsuru bulunması durumunda:

• Hangi ülke hukukunun uygulanacağına,
• Hangi devlet mahkemesinin görevli ve yetkili olacağına,
• Yabancı mahkeme kararlarının Türkiye’de tanınıp tenfiz edilip edilemeyeceğine ilişkin kuralları belirleyen hukuk dalıdır.

II. MÖHUK’UN TEMEL ALT DALLARI

1. Uyuşmazlıklarda Uygulanacak Hukukun Belirlenmesi (Kanunlar İhtilâfı Kuralları)

• Hangi ülke hukukunun uygulanacağı belirlenir.
• Bağlama kuralı: Kişi hukuku, evlenme, boşanma, miras gibi konularda uygulanacak hukuku belirler.

2. Milletlerarası Usul Hukuku

• Hangi ülke mahkemesinin yargı yetkisine sahip olduğunu belirler.
• Yetki, kamu düzeni, delillerin elde edilmesi gibi usuli meseleleri içerir.

3. Yabancı Mahkeme ve Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi

• Yabancı bir ülkede verilen kararın Türkiye’de geçerli sayılması (tanıma) veya icra edilebilmesi (tenfiz) için gerekli şartlar düzenlenir.

III. KANUNİ DAYANAK

• 5718 Sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (MÖHUK)
• Yürürlük tarihi: 12.12.2007

IV. TEMEL KAVRAMLAR

1. Yabancılık Unsuru

Taraflardan en az biri ya da hukuki işlemin bir yönü yabancı bir devlete bağlıysa yabancılık unsuru vardır.

2. Bağlama Kuralı ve Atıf

• Bağlama kuralı: Hangi hukukun uygulanacağını belirler. Örn: “Miras ölenin vatandaşlık hukukuna tabidir.”
• Atıf (renvoi): Türk hukuku yabancı hukuka gönderme yaparsa ve yabancı hukuk da geri dönerse, bu durumun nasıl çözüleceği değerlendirilir.

3. Kamu Düzeni Müdahalesi

Yabancı hukuk Türk kamu düzenine aykırıysa uygulanmaz.

V. KİŞİ HUKUKU (Şahıs Hukuku)

🔹 Gerçek Kişiler

• Kişinin ehliyeti, medeni hali, fiil ehliyeti vatandaşı olduğu devletin hukukuna tabidir. (MÖHUK m.11)

🔹 Tüzel Kişiler

• Tüzel kişinin kuruluşu, faaliyeti ve sona ermesi merkezinin bulunduğu devlet hukukuna tabidir.

VI. AİLE HUKUKU

🔹 Evlenme Ehliyeti ve Şartları

• Her eşin evlenme ehliyeti kendi milli hukukuna göre belirlenir. (m.13)

🔹 Evlenmenin Şekli

• Evlenme, yapıldığı yer hukukuna tabidir. (lex loci celebrationis) (m.13/2)

🔹 Boşanma ve Ayrılık

• Ortak milli hukuk; yoksa ortak mutad mesken; o da yoksa Türk hukuku uygulanır. (m.14)

VII. MİRAS HUKUKU

• Miras ölenin ölüm anındaki vatandaşlık hukukuna tabidir. (m.20)
• Türkiye'de bulunan taşınmazlara ilişkin miras işlemlerinde Türk hukuku uygulanır.

VIII. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR

• Tarafların açık veya örtülü olarak seçtiği hukuk uygulanır. (m.24)
• Hukuk seçilmemişse, sözleşmenin en sıkı bağlı olduğu ülke hukuku uygulanır.

IX. HAKSIZ FİİL

• Haksız fiil işlendiği yer hukuku uygulanır. (m.34)
• Tarafların ortak milliyeti veya mutad meskeni varsa o ülke hukuku uygulanabilir.

X. TANIMA VE TENFİZ

🔹 Tanıma

• Yabancı bir mahkeme kararının Türkiye’de kesin delil ve kesin hüküm etkisi doğurmasıdır.

🔹 Tenfiz

• Yabancı bir mahkeme kararının Türkiye’de icra edilebilir hale gelmesidir.

🔹 Tenfiz Şartları (m.54)

1. Karar, kesinleşmiş olmalı.
2. Türk mahkemeleri yetkili olsaydı kendileri de aynı kararı verebilir durumda olmalı.
3. Kamu düzenine aykırı olmamalı.
4. Karşılıklılık ilkesi aranır (genellikle tenfizde).

XI. VATANDAŞLIK VE YABANCILAR HUKUKU (GENEL BİLGİ)

• Türk vatandaşlığının kazanılması ve kaybedilmesi Türk Vatandaşlık Kanunu’na tabidir.
• Yabancıların Türkiye’deki hakları ve yükümlülükleri Anayasa, uluslararası sözleşmeler ve özel yasalarla düzenlenir.

XII. MÖHUK’TA USULİ HÜKÜMLER

• Usule Türk hukuku uygulanır. (lex fori ilkesi)
• Delillerin toplanması, süreler, dava açma gibi işlemler Türk hukukuna göre yapılır.

📌 Milletlerarası Özel Hukukta Uygulanacak Hukuk Kuralları (Bağlama Kuralları) 

Milletlerarası Özel Hukukta farklı hukuki konular için hangi ülke hukukunun uygulanacağı, bağlama kuralları ile belirlenir. Aşağıda temel konular itibarıyla bu kurallar sade ve açıklayıcı biçimde sunulmuştur:

1. Kişi Ehliyeti ve Hukuku
   Gerçek kişilerin medeni hakları kullanma ehliyeti, kişilik kazanması, fiil ehliyeti gibi durumları, kişinin vatandaşı olduğu devletin hukukuna tabidir. Örneğin, bir Fransız vatandaşı kişinin fiil ehliyeti Fransız hukukuna göre belirlenir.
2. Evlenme Şartları ve Ehliyeti
   Evlenmeye ilişkin ehliyet ve maddi şartlar, evlenecek kişilerin her biri için ayrı ayrı kendi milli hukuklarına göre belirlenir. Yani Türk vatandaşı bir kişi ile Alman vatandaşı bir kişi evlenmek isterse, her biri kendi vatandaşlık hukukuna göre evlenme ehliyetine sahip olmalıdır.
3. Evlenmenin Şekli
   Evlenmenin şekli, yani törenin hangi şekilde yapılması gerektiği, evliliğin yapıldığı yer hukukuna (lex loci celebrationis) tabidir. Örneğin, Almanya’da yapılan bir evlilikte Alman hukukuna göre şekil şartları uygulanır.
4. Boşanma ve Ayrılık
   Boşanma ve ayrılıkla ilgili hususlarda öncelikle eşlerin ortak milli hukuku uygulanır. Ortak vatandaşlık yoksa ortak mutad meskenlerinin bulunduğu yer hukuku dikkate alınır. Bu da yoksa Türk hukuku uygulanır.
5. Miras Hukuku
   Mirasla ilgili uyuşmazlıklarda, ölen kişinin ölüm anındaki vatandaşlık hukukuna göre işlem yapılır. Ancak Türkiye’de bulunan taşınmaz mallar bakımından istisna uygulanır; bu taşınmazlara ilişkin işlemler her hâlükârda Türk hukukuna tabidir.
6. Sözleşmeden Doğan Borçlar
   Taraflar aralarında bir hukuk seçimi yapmışlarsa, sözleşmeden doğan uyuşmazlıklarda o seçilen ülke hukuku uygulanır. Hukuk seçimi yapılmamışsa, sözleşmenin en sıkı bağlı olduğu ülkenin hukuku uygulanır. Bu, genellikle sözleşmenin kurulduğu yer veya ifa yeri ile ilgilidir.
7. Haksız Fiil
   Haksız fiil durumlarında, kural olarak fiilin işlendiği yer hukuku uygulanır. Ancak tarafların ortak milliyeti veya ortak yerleşim yeri varsa, bu durumlarda ortak hukuk tercih edilebilir.

ÇALIŞMA ÖNERİSİ

• Soru çözmeye başlamadan önce mutlaka bağlama kurallarını tablo haline getirerek ezberleyin.
• Özellikle tanıma-tenfiz farkı, miras ve boşanma konularından çok soru gelir.
• Anayasa ve Türk kamu düzenine aykırılık örnekleri öğrenilmelidir.