Mali Hukuk Ders Notu
Mali Hukuk Ders Notu
I. Mali Hukuka Giriş
Mali hukuk, devletin mali faaliyetlerini düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Bu alan, devletin gelir elde etme (vergi, harç vb.), harcama yapma (kamu hizmetleri, yatırım vb.) ve borçlanma gibi mali yetkilerini ve bu yetkilerin kullanımına ilişkin usul ve esasları inceler. Kamu hukuku içinde yer alır ve anayasa hukuku, idare hukuku gibi diğer kamu hukuku dallarıyla yakın ilişki içindedir.
A. Mali Hukukun Konusu ve Amacı
Mali hukukun temel konusu, kamu maliyesidir. Kamu maliyesi, devletin ekonomik ve sosyal hedeflerine ulaşmak için mali araçları nasıl kullandığını inceler. Mali hukukun amacı ise, devletin mali gücünü belirli kurallara bağlayarak keyfiliği önlemek, bireylerin hak ve özgürlüklerini korumak ve mali şeffaflığı sağlamaktır.
B. Mali Hukukun Temel İlkeleri
Kanunilik İlkesi: Vergi, harç ve benzeri mali yükümlülükler ancak kanunla konulabilir, değiştirilebilir veya kaldırılabilir. Bu ilke, bireylerin mali güvencesini sağlar.
Genellik İlkesi: Mali yükümlülükler, ayrım gözetmeksizin herkesi kapsar.
Adalet İlkesi: Vergi yükünün bireyler arasında adil bir şekilde dağıtılması gerektiğini ifade eder. Bu, genellikle mali güç ilkesine göre belirlenir (çok kazananın çok vergi ödemesi).
Eşitlik İlkesi: Aynı mali güç ve durumda olanların aynı vergi yüküne tabi olması.
II. Kamu Gelirleri Hukuku
Kamu gelirleri, devletin kamu hizmetlerini finanse etmek için elde ettiği kaynaklardır. Mali hukukun en önemli dallarından biridir.
A. Vergi Hukuku
Vergi, devletin kamu hizmetlerini finanse etmek amacıyla, kanuna dayanarak, cebri ve karşılıksız olarak gerçek ve tüzel kişilerden aldığı ekonomik değerlerdir.
1. Verginin Unsurları
Kanunilik: Vergi, ancak kanunla konulur.
Cebriyet: Verginin ödenmesi zorunludur.
Karşılıksızlık: Ödenen vergi karşılığında doğrudan bir hizmet beklenmez.
Genellik: Vergi, belirli kriterlere uyan herkesten alınır.
Sürekli Olma: Vergi, sürekli bir gelir kaynağıdır.
2. Verginin Çeşitleri
Doğrudan Vergiler: Gelir ve servet üzerinden alınan vergilerdir (Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, Emlak Vergisi, Veraset ve İntikal Vergisi). Yüklenicisi ve yansıtıcısı aynı kişidir.
Dolaylı Vergiler: Tüketim ve harcamalar üzerinden alınan vergilerdir (Katma Değer Vergisi (KDV), Özel Tüketim Vergisi (ÖTV), Gümrük Vergisi, Damga Vergisi). Yüklenicisi ve yansıtıcısı farklı kişiler olabilir.
3. Türk Vergi Sisteminin Temel Yapısı
Türkiye'de vergi sistemi, Gelir Vergisi Kanunu, Kurumlar Vergisi Kanunu, Vergi Usul Kanunu, Katma Değer Vergisi Kanunu gibi temel kanunlarla düzenlenmiştir. Vergi Usul Kanunu (VUK), verginin tarh, tebliğ, tahakkuk ve tahsilat süreçlerini, mükellefin ödevlerini, vergi suç ve cezalarını düzenleyen genel bir kanundur.
B. Vergi Yükümlülüğü ve Vergi İlişkisi
Mükellef: Vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu terettüp eden gerçek veya tüzel kişidir. Vergi Sorumlusu: Verginin ödenmesi konusunda, kanunen mükellefin yerine geçerek vergi dairesine karşı sorumlu olan kişidir (örneğin, işverenin çalışanının gelir vergisini kesip devlete ödemesi). Vergi Olayı (Vergilendirme Olayı): Bir verginin konusuna giren ve vergiyi doğuran olayın gerçekleşmesi. Örneğin, gelir elde edilmesi gelir vergisi için bir vergi olayıdır.
C. Harçlar ve Resimler
Harç: Devletin veya kamu tüzel kişilerinin sunduğu belirli bir hizmetten yararlananlardan alınan bedeldir (Pasaport harcı, tapu harcı, yargı harçları vb.). Bir karşılık ilkesi taşır.
Resim: Bir işin yapılmasına veya bir hakkın kullanılmasına izin verilmesi karşılığında alınan bedeldir (İşyeri açma ruhsatı resmi).
D. Para Cezaları
Devletin kanunlara aykırı davranışlar nedeniyle kişilerden aldığı mali yükümlülüklerdir. Gelir niteliği taşıyabilirler.
E. Kamu Borçlanması
Devletin, kamu hizmetlerini karşılamak amacıyla gelirlerinin yetersiz kalması durumunda başvurduğu bir finansman yöntemidir. İç borçlanma (ülke içinden) ve dış borçlanma (yabancı ülkelerden veya uluslararası kuruluşlardan) şeklinde olabilir.
III. Kamu Harcamaları Hukuku
Kamu harcamaları, devletin kamu hizmetlerini yerine getirmek, ekonomik ve sosyal politikalarını uygulamak amacıyla yaptığı ödemelerdir.
A. Kamu Harcamalarının Tanımı ve Unsurları
Kamu harcamaları, devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin, kamu yararını sağlamak amacıyla yaptığı mali çıkışlardır.
Kamu Yararı: Harcamanın temel amacı kamu yararının sağlanmasıdır.
Yetkili Organ: Harcama, yetkili kamu organları tarafından yapılır.
Bütçeye Dayanma: Kamu harcamaları bütçe kanunlarına uygun olarak yapılır.
B. Kamu Harcamalarının Çeşitleri
Cari Harcamalar: Devletin rutin faaliyetlerini sürdürmek için yaptığı harcamalardır (Personel giderleri, mal ve hizmet alımları, faiz ödemeleri).
Yatırım Harcamaları: Gelecekte kamu hizmetlerinin kalitesini artıracak veya yeni hizmet alanları yaratacak harcamalardır (Altyapı yatırımları, bina yapımı, makine alımı).
Transfer Harcamaları: Herhangi bir mal veya hizmet karşılığı olmadan yapılan ödemelerdir (Sosyal yardımlar, emekli maaşları, sübvansiyonlar).
C. Kamu İhale Hukuku
Kamu kurum ve kuruluşlarının mal veya hizmet alımı ile yapım işlerini belirli usul ve esaslara göre gerçekleştirmesini düzenleyen hukuk dalıdır. Temel amacı, kamu kaynaklarının şeffaf, rekabetçi ve etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamaktır. Türkiye'de temel mevzuat, Kamu İhale Kanunu'dur.
IV. Bütçe Hukuku
Bütçe hukuku, devletin gelir ve gider tahminlerini ve bunların uygulanmasına ilişkin usul ve esasları düzenleyen hukuk kurallarını inceler.
A. Bütçenin Tanımı ve Önemi
Bütçe, belirli bir dönemde (genellikle bir mali yıl) devletin beklenen gelirleri ile öngörülen giderlerini gösteren bir tahmin ve yetki belgesidir. Bütçe, devletin mali disiplinini sağlamak, kaynak tahsisini planlamak ve yasama organının yürütme organını mali olarak denetlemesini sağlamak açısından büyük öneme sahiptir.
B. Bütçenin Temel İlkeleri
Yıllık Olma İlkesi: Bütçe, genellikle bir yıllık dönem için hazırlanır.
Birlik İlkesi: Tüm kamu gelir ve giderleri tek bir bütçede toplanır.
Genellik İlkesi: Bütçede tüm gelir ve giderler brüt olarak gösterilir, mahsup yapılamaz.
Adem-i Tahsis (Uzmanlaşmama) İlkesi: Belirli bir gelirin belirli bir gidere tahsis edilmemesi, tüm gelirlerin tüm giderleri karşılaması.
Şeffaflık İlkesi: Bütçe süreçlerinin açık ve anlaşılır olması.
Doğruluk İlkesi: Bütçe tahminlerinin gerçekçi ve doğru olması.
Denklik (Bütçe Dengesi) İlkesi: Gelirler ile giderlerin birbirine denk olması idealidir, ancak pratikte bütçe açığı veya fazlası oluşabilir.
C. Bütçe Süreci
Bütçe süreci genellikle dört aşamadan oluşur:
Hazırlık: Yürütme organı (Hazine ve Maliye Bakanlığı) tarafından bütçe taslağının hazırlanması.
Onay (Yasama Yetkisi): Hazırlanan bütçe taslağının yasama organı (Türkiye'de Türkiye Büyük Millet Meclisi) tarafından görüşülerek kanunlaşması.
Uygulama: Onaylanan bütçenin yürütme organı tarafından uygulanması.
Denetim: Bütçenin uygulanmasının yasama ve yargı organları (Türkiye'de Sayıştay ve TBMM) tarafından denetlenmesi.
V. Mali Yargılama Hukuku
Mali yargılama hukuku, mali hukuktan doğan uyuşmazlıkların çözümlenmesine ilişkin usul ve esasları düzenler.
A. Vergi Yargısı
Vergi uyuşmazlıklarının çözümlenmesinde yetkili mahkemeler İdare Mahkemeleri ve Vergi Mahkemeleridir. Vergi mahkemeleri ilk derece mahkemeleridir. Bu mahkemelerin kararları Bölge İdare Mahkemeleri'ne, daha sonra da Danıştay'a temyiz edilebilir.
B. Mali Suçlar ve Cezalar
Mali hukukta yer alan yükümlülüklere aykırı davranışlar, mali suçları oluşturabilir. Bu suçlar genellikle Vergi Usul Kanunu, Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu gibi özel kanunlarda düzenlenir.
Vergi Ziyaı: Mükellefin veya sorumlunun vergilendirme ile ilgili ödevlerini zamanında yerine getirmemesi veya eksik yerine getirmesi yüzünden verginin zamanında tahakkuk ettirilememesi veya eksik tahakkuk ettirilmesi.
Usulsüzlük: Vergi kanunlarında belirlenen şekil ve usul kurallarına uyulmaması (belge düzenlememe, defter tutmama vb.).
Vergi Kaçakçılığı: Kasten vergi ziyaına neden olacak şekilde sahte belge düzenleme, defter ve belgeleri gizleme gibi eylemler. Bu suçlar, idari para cezalarının yanı sıra hürriyeti bağlayıcı cezaları da gerektirebilir.
Yorumlar (0)