Kripto Paraların Haczi ve Türk Hukukundaki Güncel Hukuki Altyapısı

Kripto paralar, merkeziyetsiz yapısı, anonimliği ve hızlı değer değişimleriyle küresel finans sisteminde devrim yaratmıştır. Ancak bu yenilikçi varlıkların hukuki niteliği, mülkiyetin tespiti ve özellikle icra-iflas hukukundaki haczedilebilirliği, hem doktrinde hem de yargı pratiğinde önemli tartışmalara ve gelişmelere sahne olmaktadır. Türkiye'de henüz kripto varlıklara ilişkin kapsamlı bir kanun olmasa da, mevcut mevzuat ve yargı kararları çerçevesinde belirli bir hukuki altyapı oluşmaya başlamıştır.

I. Kripto Paraların Hukuki Niteliği: Menkul Mal mı, Para mı, Hak mı?

Kripto paraların haczedilebilirliği tartışılmadan önce, hukuki niteliğinin belirlenmesi esastır. Türk hukukunda bu konuda doğrudan bir yasal tanım bulunmamaktadır. Ancak çeşitli düzenlemeler ve yargı kararları ile bir çerçeve çizilmeye çalışılmaktadır:

1. Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik (2021): Bu yönetmelik, kripto varlıkları "dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıklar" olarak tanımlamıştır. Yönetmelik, kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı olarak kullanılamayacağını açıkça belirtmiştir. Bu, kripto paraların yasal ödeme aracı (para) niteliğinde olmadığını göstermektedir.

2. Menkul Kıymet Niteliği Tartışması: Sermaye Piyasası Kanunu'ndaki "menkul kıymet" tanımına doğrudan uymamaları nedeniyle, kripto paraların bu kapsamda değerlendirilip değerlendirilemeyeceği tartışmalıdır. Ancak yatırım aracı olarak kullanılmaları, bazı kripto varlıkların menkul kıymet benzeri bir işlev gördüğü görüşünü güçlendirmektedir.

3. Taşınır Mal (Eşya) Niteliği: Doktrinde ve son yargı kararlarında, kripto paraların fiziki bir varlığı olmasa da ekonomik bir değer ifade etmesi ve devredilebilir olması nedeniyle taşınır mal statüsünde değerlendirilmesi gerektiği yönünde güçlü bir eğilim bulunmaktadır. İstanbul 24. İcra Hukuk Mahkemesi'nin 2023 tarihli emsal kararı, kripto varlıkları "taşınır mal statüsünde" kabul etmiştir. Bu karar, kripto paraların hukuki niteliğine dair önemli bir netlik sağlamıştır.

Sonuç: Türk hukukunda kripto paralar, henüz para veya menkul kıymet olarak kabul edilmese de, malvarlıksal bir değer taşıyan ve parasal karşılığı olan taşınır bir varlık (hak) olarak değerlendirilme eğilimindedir. Bu kabul, haczedilebilirlik açısından önemli bir kapı aralamaktadır.

II. Kripto Paraların Haczi: Hukuki Dayanak ve Uygulama

Türk İcra ve İflas Kanunu (İİK), borçlunun borcuna yetecek miktardaki her türlü mal ve hakkının haczedilebileceğini genel olarak düzenlemiştir (İİK m. 85). İİK m. 82'de haczi mümkün olmayan mallar sayılmıştır ve bu maddede kripto paralara ilişkin özel bir yasak bulunmamaktadır. Dolayısıyla, genel hükümler çerçevesinde kripto paraların haczi teorik olarak mümkündür.

Hukuki Dayanaklar:

1. İİK m. 85 (Genel Haciz Hükmü): Borçlunun "kendi yedinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmazlarından ve alacak ve haklarından" borcu karşılayacak kadarı haczolunur. Kripto paralar, borçlunun sahip olduğu bir "hak" veya "taşınır varlık" olarak bu kapsamda değerlendirilir.

2. İİK m. 89 (Üçüncü Kişilerdeki Borç ve Hakların Haczi): Borçlunun üçüncü bir kişiden (örneğin kripto para borsasından) alacağı varsa, alacaklı bu üçüncü kişiye haciz ihbarnamesi göndererek bu alacağın haczedilmesini isteyebilir. Bu madde, özellikle kripto para borsalarında tutulan kripto paraların haczi için ana dayanaklardan biridir.

3. Yargı Kararları: İstanbul 24. İcra Hukuk Mahkemesi'nin yukarıda bahsedilen emsal kararı gibi, yerel mahkemelerin kripto paraların haczedilebilirliğine ilişkin olumlu kararları, uygulamayı yönlendirmektedir.

Haciz Süreci ve Pratik Zorluklar:

Kripto paraların teorik olarak haczedilebilir olması, pratik uygulamada önemli zorlukları beraberinde getirmektedir:

1. Borçlunun Kripto Varlıklarının Tespiti:

   • Anonimlik: Kripto paraların merkeziyetsiz yapısı ve anonimlik özelliği, borçlunun kripto varlıklarına sahip olup olmadığını veya ne kadar olduğunu tespit etmeyi zorlaştırmaktadır.

   • Cüzdan Türleri: Kripto paralar genellikle "sıcak cüzdan" (borsalarda tutulan online cüzdanlar) veya "soğuk cüzdan" (internet bağlantısı olmayan donanım cüzdanları) aracılığıyla saklanır.

     • Sıcak Cüzdanlar (Borsalar): Borçlunun Türkiye'de faaliyet gösteren bir kripto para borsasında hesabı varsa, icra daireleri borsaya İİK m. 89 kapsamında haciz ihbarnamesi gönderebilir. Borsa, borçlunun hesabındaki kripto parayı bloke etmeli ve icra dairesine bildirmelidir. Bu, en uygulanabilir haciz yöntemidir.

     • Soğuk Cüzdanlar: Soğuk cüzdanlardaki kripto paraların haczi, borçlunun "özel anahtar"ına (private key) erişimini gerektirir. Borçlu, bu anahtarı vermekten kaçınabilir ve bu durumda cüzdana erişim neredeyse imkansız hale gelir. Yasal süreçlerle cüzdanın içeriği hakkında bilgi edinme ve cüzdanın sahibine yönelik yasal taleplerle haciz işlemi gerçekleştirilmeye çalışılabilir, ancak bu oldukça zordur.

     • Yurtdışı Borsalar: Borçlunun yurtdışı merkezli borsalarda hesabı varsa, Türkiye'deki icra dairelerinin doğrudan haciz uygulaması mümkün değildir. Uluslararası hukuki işbirliği (adli yardım talepleri) gerektirebilir ki bu da oldukça uzun ve karmaşık bir süreçtir.

2. Kıymet Takdiri ve Paraya Çevirme:

   • Değer Dalgalanmaları: Kripto paraların fiyatları, oldukça volatildir. Haciz anındaki değer ile satış anındaki değer arasında büyük farklılıklar oluşabilir. Bu durum, kıymet takdiri ve paraya çevirme süreçlerinde zorluk yaratmaktadır.

   • Satış Usulü: Haczedilen kripto paraların nasıl paraya çevrileceği konusunda İİK'da özel bir düzenleme yoktur. Taşınır malların satışına ilişkin genel hükümler (İİK m. 112 vd.) kıyasen uygulanabilir. Bu, elektronik ortamda veya pazarlık usulüyle satışın mümkün olabileceği anlamına gelir. Ancak bu süreçte uzman bilirkişi desteği büyük önem taşır.

3. Regülasyon Eksikliği ve Belirsizlikler:

   • Kripto varlıklara ilişkin kapsamlı bir "Kripto Varlık Kanunu"nun henüz yürürlüğe girmemiş olması, haciz süreçlerinde bazı belirsizliklerin devam etmesine neden olmaktadır. Bu durum, hukuki yorum farklılıklarına yol açabilmektedir.

III. Güncel Gelişmeler ve Geleceğe Yönelik Beklentiler

Türkiye'de kripto varlıklar ve haczi konusunda mevzuat ve yargı uygulamaları şekillenmeye devam etmektedir:

1. Yeni Kripto Varlık Düzenlemesi (Kripto Kanunu Taslağı): Türkiye'de bir süredir üzerinde çalışılan ve yakın zamanda yasalaşması beklenen Kripto Varlık Kanunu taslağı, bu alanda daha net hukuki çerçeveler getirmeyi hedeflemektedir. Bu kanun, kripto varlık hizmet sağlayıcılarının (borsaların) yükümlülüklerini, lisanslamasını, denetimini ve belki de haciz süreçlerine ilişkin daha net kuralları belirleyebilir. Bu kanun, 2 Temmuz 2024 tarih ve 32590 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun, kripto varlıkları "dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak elektronik olarak oluşturulup saklanabilen, dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan ve değer veya hak ifade edebilen gayri maddi varlıklar" olarak tanımlamıştır. Hizmet sağlayıcıların faaliyet esasları, izne tabi olma, denetim, faaliyet ve sermaye yeterliliği gibi konuları düzenlemektedir. Bu kanun, icra ve iflas süreçlerinde kripto varlıkların tespitini ve haczedilmesini kolaylaştıracak mekanizmaların temelini oluşturabilir.

2. Yargıtay İçtihatları: Yerel mahkemelerin verdiği kararların Yargıtay tarafından değerlendirilmesi, bu alanda daha istikrarlı ve bağlayıcı içtihatların oluşmasını sağlayacaktır. Özellikle kripto paraların hukuki niteliği ve haciz usulüne ilişkin Yargıtay kararları, uygulama birliğini sağlamak açısından kritik öneme sahiptir.

3. Teknolojik Gelişmelerin Hukuka Etkisi: Blokzincir teknolojisi ve kripto varlıkların yapısındaki değişimler, hukuki düzenlemelerin de sürekli olarak gözden geçirilmesini gerektirecektir. Adli bilişim alanındaki uzmanlıklar, bu varlıkların tespit ve haciz süreçlerinde daha fazla rol oynayacaktır.

4. Uluslararası İşbirliği: Kripto varlıkların küresel niteliği, uluslararası adli yardımlaşma ve işbirliğini zorunlu kılmaktadır. Türkiye'nin uluslararası platformlarda bu konuda gelişen normlara uyumu, haciz süreçlerinin etkinliğini artıracaktır.

Sonuç

Kripto paralar, borçlunun malvarlığının önemli bir parçası haline gelmiştir. Türk İcra ve İflas Kanunu'nda açık bir düzenleme bulunmamakla birlikte, genel haciz hükümleri ve yerleşik yargı uygulamaları, kripto paraların malvarlıksal bir değer olarak haczedilebileceğini kabul etmektedir. Özellikle Türkiye'de faaliyet gösteren kripto para borsaları nezdindeki hesaplar üzerinden haciz uygulamaları, pratik olarak daha mümkün görünmektedir.

Ancak, kripto paraların anonimliği, cüzdan türleri ve fiyat volatilitesi gibi özellikler, haciz ve paraya çevirme süreçlerinde önemli zorluklar yaratmaya devam etmektedir. Yeni Kripto Varlık Kanunu ve oluşacak Yargıtay içtihatları, bu alandaki hukuki belirsizlikleri azaltarak daha net ve uygulanabilir bir çerçeve çizecektir. Kripto varlıkların icra-iflas hukukundaki yeri, yakın gelecekte daha fazla düzenleme ve yargı kararıyla şekillenmeye devam edecektir. Bu alandaki hukukçuların, hem hukuki bilgiye hem de teknolojik gelişmelere hakim olmaları büyük önem taşımaktadır.