Kalem Mevzuatı ve Yargı Harçları: 100 Hap Bilgi (Yazı İşleri Müdürlüğü Sınavı İçin)

I. Kalem Mevzuatı ve Temel İşleyiş (Yazı İşleri Hizmetleri)

* Kalem Mevzuatı Nedir? Mahkeme yazı işlerinin (kalem hizmetleri) nasıl yürütüleceğini, dosyalama, kayıt tutma, tebligat çıkarma, duruşma hazırlığı gibi tüm idari ve teknik işlemleri düzenleyen kurallar bütünüdür.

* Temel Kaynak: Adli Yargı İlk Derece Mahkemeleri Yazı İşleri Hizmetleri Yönetmeliği ve İdari Yargı Yazı İşleri Yönetmeliği. (Her ikisi de önem arz eder, müdürlüğün görev yerine göre odaklanılır).

* Yazı İşleri Müdürünün Görevi: Mahkeme kaleminin sevk ve idaresi, personelin denetimi, iş akışının düzenlenmesi, mevzuata uygunluğun sağlanması.

* UYAP (Ulusal Yargı Ağı Bilişim Sistemi): Kalem hizmetlerinin ana omurgasıdır. Tüm işlemlerin (dava kaydı, tebligat, duruşma zaptı, karar yazımı, evrak akışı) elektronik ortamda yapıldığı sistemdir.

* Esas Defteri: Mahkemeye gelen her davanın sırasıyla kaydedildiği ve esas numarası aldığı defterdir (UYAP'ta elektronik olarak tutulur).

* Karar Defteri: Mahkemece verilen tüm kararların (esas, ara, nihaî) kaydedildiği defterdir (UYAP'ta elektronik olarak tutulur).

* Zabıt Katibi: Duruşmaların sevk ve idaresinde hakime yardımcı olan, zaptları tutan, dosya işlemlerini yürüten temel personeldir.

* Dilekçenin Teslimi: Dava, cevap, istinaf, temyiz gibi tüm dilekçeler mahkeme kalemine sunulur. Kalem, dilekçenin kaydını yapar ve havalesini sağlar.

* Dilekçeler Teatisi: Taraflar arasındaki dilekçe alışverişinin (dava, cevap, cevaba cevap, ikinci cevap) kalem tarafından takip edilmesi.

* Tebligat İşlemleri: Yazı İşleri Müdürlüğü'nün en kritik görevlerinden biridir. Tebligatların mevzuata (7201 Sayılı Tebligat Kanunu) uygun şekilde ve zamanında çıkarılması.

* e-Tebligat: Tebligatların PTT'nin UETS (Ulusal Elektronik Tebligat Sistemi) üzerinden elektronik ortamda yapılması. Kamu kurumları ve bazı meslek grupları için zorunludur.

* Duruşma Hazırlığı: Duruşma gününden önce dosyanın incelenmesi, eksikliklerin giderilmesi, delillerin hazır olması için gerekli işlemlerin yapılması.

* Duruşma Zaptı: Duruşmada söylenenlerin ve yapılan işlemlerin eksiksiz ve doğru bir şekilde, hakimin diktesiyle zabıt katibi tarafından yazıya geçirilmesidir. Hukuki değeri çok yüksektir.

* Ara Kararların Yazımı: Hakim veya mahkemenin yargılama sürecinde verdiği ara kararların usulüne uygun şekilde yazılarak dosyaya eklenmesi.

* Hükmün Tebliği (Tebyığ): Mahkemece verilen nihai kararın (hükmün) taraflara usulüne uygun şekilde bildirilmesidir. Kanun yolu süreleri tebliğle başlar.

* Gerekçeli Karar: Mahkemece verilen hükmün dayandığı hukuki ve fiili gerekçelerin açıklandığı karardır. Hükümden sonra yazılır.

* Kesinleşme Şerhi: Bir mahkeme kararının kesinleştiğini gösteren şerhtir. Yazı İşleri Müdürlüğü tarafından düşülür.

* Arşivleme: Tamamlanan dava dosyalarının, ilgili mevzuata (Devlet Arşiv Hizmetleri Hakkında Yönetmelik) uygun şekilde arşivlenmesi.

* Dosya İnceleme: Taraflar ve vekillerinin (kimlik veya vekalet ibrazıyla) dosyaları incelemesi ve suret alması kalem tarafından sağlanır.

* UYAP Avukat Portalı/Vatandaş Portalı: Avukatların ve vatandaşların dosyalarına elektronik ortamda erişimini ve işlem yapmasını sağlayan portallar.

* Yargılamanın Yenilenmesi: Kesinleşmiş kararlara ilişkin özel durumlarda yeniden yargılama taleplerinin kalem tarafından alınması ve ilgili hakime sunulması.

* Dosya Kapak Düzeni: Her dosyanın standart bir kapak sayfası olmalı, üzerinde esas numarası, taraflar, konusu gibi temel bilgiler yer almalıdır.

* Personel Yönetimi: Yazı İşleri Müdürünün, kalem personelinin görev dağılımını, izinlerini ve eğitimlerini planlaması.

* Fiziki Evrak Yönetimi: Elektronik sisteme yüklenen belgelerin fiziki nüshalarının düzenli bir şekilde saklanması.

* Mahkeme Kaleminde Düzen ve Disiplin: Hukuki süreçlerin ciddiyetine uygun, düzenli ve disiplinli bir çalışma ortamının sağlanması.

II. Yargı Harçları

* Harç Nedir? Kamu hizmetlerinden yararlanma karşılığında devlete ödenen bir tür paradır. Yargı harçları, yargı hizmetlerinin karşılanması için ödenir.

* Temel Kanun: 492 sayılı Harçlar Kanunu ve ilgili tebliğler. Yargı harçları bu kanunla belirlenir.

* Harçlar Tarifesi: Her yıl yeniden değerleme oranı ile güncellenen, ödenecek harç miktarlarını belirten cetvel.

* Maktu Harç: Miktarı sabit olan, dava değerine veya uyuşmazlığın büyüklüğüne bağlı olmayan harç türü (örn. başvurma harcı).

* Nispi Harç: Dava değerine veya uyuşmazlığın miktarına göre değişen, belli bir oran üzerinden hesaplanan harç türü (örn. karar ve ilam harcı).

* Başvurma Harcı: Dava açılırken veya bir kanun yoluna başvurulurken peşin ödenen maktu harçtır.

* Karar ve İlam Harcı: Yargılama sonunda mahkemenin verdiği karar ve ilamlar için alınan nispi veya maktu harçtır. Davayı kazanan lehine, kaybeden aleyhine hükmedilir.

* Temyiz Harcı: Temyiz yoluna başvurulurken ödenen harç.

* İstinaf Harcı: İstinaf yoluna başvurulurken ödenen harç.

* Celse Harcı: Duruşma yapılan bazı davalarda her celse için alınan maktu harçtır.

* Vekalet Harcı: Vekaletname sunulduğunda ödenen maktu harçtır.

* Yargı Giderleri: Davanın açılması ve görülmesi sırasında yapılan tüm masraflardır (harçlar, tebligat giderleri, bilirkişi ücreti, tanık ücreti vb.).

* Gider Avansı: Davanın başında, yargılama giderlerini karşılamak üzere yatırılması gereken peşin paradır. Delil avansı da denir.

* Gider Avansı Yetersizliği: Yargılama sırasında gider avansının yetersiz kalması halinde mahkeme ek avans isteyebilir. Süresinde yatırılmazsa, o delile dayanamaz.

* Harçların İadesi: Bazı durumlarda (örn. davanın konusuz kalması) peşin ödenen harçlar iade edilebilir.

* Harçtan Muafiyet: Devlet kurumları, adli yardım alanlar, bazı özel kanunlarla belirlenen kurumlar harçlardan muaftır.

* Adli Yardım: Davayı açma veya takip etme giderlerini karşılayamayacak durumda olan kişilere sağlanan hukuki destek (harç ve gider avansından muafiyet, avukat atanması).

* Harçların Tahsili: Harçlar, ilgili maliye veya vergi dairesine yatırılır. UYAP üzerinden de tahsil edilebilir.

* Harçların Hesaplanması: Özellikle nispi harçların dava değeri üzerinden doğru hesaplanması, Yazı İşleri Müdürlüğünün önemli bir görevidir.

* Değerli Kâğıt Bedeli: Tebligat, vekaletname gibi belirli belgeler için alınan bedeldir.

* Yargı Harçlarının Kamu Düzeni Niteliği: Yargı harçları kamu düzenine ilişkin olduğundan, eksikliği halinde mahkeme resen tamamlatır.

* İcra Edilebilirlik Kaydı: Yargı harçları yatırılmadan veya teminatsız bırakılırsa, kararlar icra edilemez hale gelebilir.

* Harçların Zamanında Ödenmesi: Harçlar, ilgili işlem yapılmadan önce veya kanunda belirtilen süre içinde ödenmek zorundadır.

* Harçsız Davalar: Bazı davalar (örn. nafaka artırım davaları belirli kısmı, nüfus kayıt düzeltme davaları) kanunen harçtan muaftır.

* Yazı İşleri Müdürünün Harç Sorumluluğu: Harçların ve gider avanslarının doğru hesaplanması, tahsilatın takibi, eksikliklerin bildirilmesi, mevzuata uygunluğunun sağlanması Yazı İşleri Müdürünün sorumluluğundadır.

III. Genel Uygulamalar ve Bağlantılar

* Yargılama Giderleri: Harçlar, tebligat giderleri, bilirkişi ve tanık ücretleri, keşif giderleri, vekalet ücreti (davanın kazanılması halinde).

* Vekalet Ücreti: Davayı kaybeden tarafın, kazanan tarafın vekiline ödemekle yükümlü olduğu avukatlık ücretidir.

* Tebligat Giderleri: Tebligat için posta veya e-tebligat masrafları, gider avansından karşılanır.

* Bilirkişi Ücreti: Mahkemece atanan bilirkişiye ödenecek ücret, gider avansından karşılanır.

* Tanık Ücreti: Tanıklara ödenecek yol ve gündelik giderler, gider avansından karşılanır.

* CMK ve HMK Giderleri: Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) ve Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) ayrı ayrı yargılama giderlerini düzenler.

* İnfaz Hukuku Giderleri: İnfaz süreçleriyle ilgili (örn. denetimli serbestlik takibi) oluşabilecek masraflar.

* Zamanaşımı: Yargılama giderlerinin tahsilinde de zamanaşımı süreleri geçerlidir.

* İş Mahkemeleri Harçları: İş Mahkemelerinde açılan davalar, bazı istisnalar dışında harçlardan muaftır (örn. işçi alacağı davaları).

* Aile Mahkemeleri Harçları: Aile Mahkemelerinde görülen davaların (örn. boşanma, nafaka) harçları ve adli yardım imkanları özel düzenlemelere tabidir.

* İcra Harçları: İcra takibi başlatılırken ve icra işlemlerinde alınan harçlardır. Yargı harçlarından ayrıdır.

* Uyap Randevu Sistemi: Bazı kalemlerde iş yükünü azaltmak için randevu sistemi uygulanabilir.

* EBYS (Elektronik Belge Yönetim Sistemi): Kalemlerin iç yazışmalarında ve arşivlemede kullandığı sistem.

* Kurumlar Arası Yazışma: Kalemlerin diğer adli birimlerle (savcılık, icra daireleri) ve dış kurumlarla (emniyet, nüfus) yaptığı yazışmaların kuralları.

* Gizlilik ve Güvenlik: Dosyaların ve içerdiği bilgilerin gizliliği ve güvenliğinin sağlanması.

* Personel Eğitimi: Yazı İşleri Müdürünün, kalem personelinin güncel mevzuat ve UYAP kullanımı konularında eğitim almasını sağlaması.

* Denetim: Adalet Bakanlığı veya adli yargı komisyonları tarafından kalem hizmetlerinin düzenli olarak denetlenmesi.

* Şikayet Yönetimi: Kalem hizmetleri veya harçlarla ilgili vatandaş şikayetlerinin yönetimi ve ilgili birimlere yönlendirilmesi.

* Performans Kriterleri: Kalem hizmetlerinde verimlilik, hız ve doğruluk gibi performans kriterlerinin önemi.

* Belge Asıllarının İadesi: Dava sonunda delil olarak sunulan belge asıllarının, talep üzerine ve tutanakla imza karşılığı iade edilmesi.

* Değerli Evrakın Muhafazası: Senet, çek gibi değerli evrakların özel güvenlik önlemleriyle muhafaza edilmesi.

* Cevap Dilekçesi Ekleri: Cevap dilekçesine eklenen belgelerin de numaralandırılması ve kalemce kaydı.

* Dava Dosyasının Tasnifi: Dosya içindeki evrakların tarih sırasına göre ve düzenli bir şekilde tasnif edilmesi.

* Fiziki Dosya Gönderme: Kanun yolu veya görevsizlik hallerinde dosyanın diğer mahkemelere fiziki olarak gönderilmesi.

* Fotokopi Talepleri: Dosyalardan fotokopi çekilmesi taleplerinin ilgili mevzuata ve harçlara göre karşılanması.

* Mahkeme Sicil Defteri: Mahkeme personelinin ve hakimlerinin sicil kayıtlarının tutulduğu elektronik veya fiziki defter.

* Vatandaşla Etkili İletişim: Kalem personelinin, vatandaşlara mevzuat ve süreçler hakkında açık ve anlaşılır bilgi vermesi.

* Hukuki Tavsiye Vermeme: Kalem personelinin, vatandaşlara hukuki tavsiye vermekten kaçınması, sadece usul hakkında bilgi vermesi.

* Yargıda Şeffaflık: Yargılamanın şeffaflığına katkıda bulunmak, hukuki güvenliği sağlamak.

* Bilgi Edinme Hakkı: Kanun yoluyla bilgi edinme taleplerinin mevzuata uygun şekilde karşılanması.

* Hukuki Kesinlik: Kararların kesinleşmesi ve infaz edilebilir hale gelmesi süreçlerinin doğru yönetimi.

* Dava Değeri: Nispi harçların hesaplanmasında dava değerinin doğru belirlenmesi hayati önem taşır.

* Islah Harcı: Islah işlemi yapıldığında ödenmesi gereken harçtır (dava değerini artıran ıslah durumunda).

* Feragat ve Kabul Harcı: Davadan feragat veya davayı kabul durumunda da harçla ilgili özel düzenlemeler bulunur.

* Arabuluculuk Anlaşma Belgesi: Arabuluculuk anlaşma belgesinin icra edilebilirlik şerhi için ödenecek harçlar.

* Tüketici Hakem Heyeti Kararları: Bu kararların icra edilebilirlik şerhi için mahkemeye başvuru ve harçları.

* Avukatlık Ücreti: Davayı kaybeden tarafın ödemekle yükümlü olduğu avukatlık ücreti, yargılama gideri olup kalemde hesaplanır.

* Elektronik Belge Düzenleme: UYAP üzerinden düzenlenen her türlü belgenin (tensip zaptı, tebligat mazbatası vb.) elektronik imzalı olması.

* Dosya Kapatma İşlemleri: Karar kesinleştikten sonra dosyanın infaz savcılığına veya arşive gönderilmesi için yapılan son işlemler.

* Mükellefiyet: Harç ödeme yükümlülüğü, kural olarak ilgili işlemi yapan tarafa aittir.

* Mahkeme Sicil Numarası: Her mahkemenin kendi içinde bir sicil numarası bulunur.

* Dosya Gözlüğü: Dosyanın hangi aşamada olduğunu (tebligatta, bilirkişide vb.) gösteren işaretler.

* Örnek Suret Harcı: Dosyadaki belgelerden örnek suret alınması halinde ödenen harç.

* Apostil Onayı: Yurt dışında kullanılacak resmi belgelerin tasdik işlemi ve harçları.

* Sınai Mülkiyet Hukuku: Fikri ve sınai haklar hukukuna ilişkin davalarda da HMK ve Harçlar Kanunu hükümleri uygulanır.

* Enerji ve Tabi Kaynaklar: Bu alandaki ihtisas mahkemelerinde görülen davalarda da kalem mevzuatı ve harçlar geçerlidir.

* İhtiyati Tedbir Harcı: İhtiyati tedbir talebinde bulunulduğunda ödenen harçtır.

* Takipten Vazgeçme: Davadan takipten vazgeçilmesi durumunda harçlar konusunda özel düzenlemeler bulunur.

* Uzlaştırma: Ceza muhakemesinde uzlaştırma işlemlerinde ve sonuçlanan dosyalarda harç ve giderler.

* Yazı İşleri Müdürünün Yasal Sorumluluğu: Mevzuata uygun işlem yapmama veya hata yapma durumunda, adli ve idari sorumlulukları bulunur.