İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) ve Risk Değerlendirmesi Ders Notu

1. İş Sağlığı ve Güvenliği (İSG) Nedir?

İş sağlığı ve güvenliği; işyerlerinde işin yapılması sırasında ortaya çıkabilecek tehlikelerden kaynaklanan riskleri ortadan kaldırmak veya minimize etmek amacıyla yapılan sistemli çalışmaların bütünüdür. Temel amacı, çalışanların sağlığını korumak, güvenliklerini sağlamak ve iş kazaları ile meslek hastalıklarını önlemektir. Bu, aynı zamanda yasal bir yükümlülük olup, sürdürülebilir bir işletme için de kritik öneme sahiptir.

İSG'nin Temel Prensipleri:

* Önleme: Riskleri ortaya çıkmadan önce tespit edip ortadan kaldırmak veya etkilerini azaltmak.

* Koruma: Çalışanları tehlikelere karşı koruyacak önlemler almak (kişisel koruyucu donanımlar, mühendislik önlemleri vb.).

* Katılım: Çalışanların İSG süreçlerine aktif olarak katılımını sağlamak.

* Sürekli İyileştirme: İSG performansını düzenli olarak gözden geçirmek ve iyileştirmek.

2. Risk Değerlendirmesi Nedir?

Risk değerlendirmesi, işyerindeki potansiyel tehlikelerin belirlenmesi, bu tehlikelerden kaynaklanan risklerin analiz edilmesi ve değerlendirilmesi, ardından da bu riskleri kontrol altına almak için gerekli önlemlerin belirlenmesi sürecidir. İSG yönetim sisteminin temelini oluşturur ve yasal bir zorunluluktur.

Risk Değerlendirmesinin Amacı:

* İşyerindeki tehlikeleri ve bunlardan kaynaklanan riskleri sistematik bir şekilde belirlemek.

* Risklerin büyüklüğünü ve kabul edilebilirliğini değerlendirmek.

* Riskleri kontrol altına almak için uygun önlemleri belirlemek ve uygulamak.

* İş kazalarını ve meslek hastalıklarını önlemek.

* Yasal gerekliliklere uyumu sağlamak.

3. Risk Değerlendirmesi Aşamaları

Risk değerlendirmesi genellikle beş temel aşamadan oluşur:

A. Tehlikelerin Belirlenmesi

Bu aşamada, işyerinde mevcut veya potansiyel olarak zarar verebilecek her türlü tehlike kaynağı tespit edilir. Tehlikeler fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik, psikososyal veya mekanik olabilir.

* Nasıl Belirlenir?

* İşyeri gezileri ve gözlemler.

* Çalışanlarla görüşmeler.

* Önceki kaza ve ramak kala olay kayıtları.

* Meslek hastalığı kayıtları.

* Üretici firmaların kullanım kılavuzları ve güvenlik bilgi formları (MSDS/SDS).

* Yasal mevzuat ve standartlar.

* Benzer işyerlerindeki deneyimler.

B. Risklerin Analizi

Belirlenen tehlikelerden kaynaklanan risklerin olasılık ve şiddeti değerlendirilerek, riskin büyüklüğü belirlenir.

* Olasılık (İhtimal): Bir olayın meydana gelme sıklığı veya ihtimali (çok düşük, düşük, orta, yüksek, çok yüksek gibi).

* Şiddet (Ciddiyet): Bir olayın meydana gelmesi durumunda ortaya çıkacak zararın derecesi (çok hafif, hafif, orta, ciddi, çok ciddi gibi).

Risk = Olasılık x Şiddet formülü genellikle kullanılır, ancak farklı risk değerlendirme metotlarında farklı matrisler veya puanlama sistemleri de bulunabilir.

C. Risklerin Değerlendirilmesi (Risk Derecelendirmesi)

Analiz edilen risklerin kabul edilebilir olup olmadığına karar verilen aşamadır. Risk matrisleri veya puanlama sistemleri kullanılarak riskler öncelik sırasına konulur.

* Kabul Edilebilir Risk: Alınan önlemlerle riskin minimize edildiği ve kalan riskin tolere edilebilir olduğu durum.

* Kabul Edilemez Risk: Acil müdahale gerektiren, yüksek seviyeli riskler.

D. Kontrol Tedbirlerinin Belirlenmesi ve Uygulanması

Kabul edilemez veya azaltılması gereken riskler için uygun kontrol tedbirleri belirlenir. Bu tedbirler, risk hiyerarşisine göre uygulanır:

* Bertaraf Etme (Eliminasyon): Tehlikeyi tamamen ortadan kaldırma (örneğin, tehlikeli bir madde yerine daha az tehlikeli bir madde kullanmak).

* İkame Etme (Sübstitüsyon): Tehlikeli olanı daha az tehlikeli olanla değiştirme.

* Mühendislik Kontrolleri: Tehlikeyi kaynağında kontrol altına almak (örneğin, makine koruyucuları, havalandırma sistemleri).

* İdari Kontroller: Çalışma yöntemlerini ve süreçlerini düzenleyerek riski azaltma (örneğin, iş rotasyonu, eğitimler, yazılı prosedürler).

* Kişisel Koruyucu Donanımlar (KKD): Çalışanın kendini koruması için ekipman sağlama (örneğin, baret, eldiven, güvenlik ayakkabısı). Bu, risk hiyerarşisinde en son başvurulması gereken yöntemdir.

E. İzleme ve Gözden Geçirme

Uygulanan kontrol tedbirlerinin etkinliğini değerlendirmek ve risk değerlendirmesini belirli aralıklarla veya önemli değişiklikler olduğunda (yeni ekipman, yeni süreç, kaza vb.) yeniden gözden geçirmek esastır. Bu, sürekli iyileştirme prensibinin bir parçasıdır.

4. Risk Değerlendirme Metotları

Birçok farklı risk değerlendirme metodu bulunmaktadır. İşyerinin büyüklüğü, sektörü ve tehlikelerin yapısına göre uygun metot seçilir. Bazı yaygın metotlar şunlardır:

* Matris Yöntemi (Neden-Sonuç Matrisi): Olasılık ve şiddet değerleri kullanılarak risk seviyesinin belirlendiği basit ve yaygın bir yöntem.

* Fine-Kinney Metodu: Olasılık, frekans ve şiddet parametrelerinin çarpılmasıyla risk skorunun elde edildiği nicel bir yöntem.

* Tehlike ve İşletilebilirlik Çalışması (HAZOP - Hazard and Operability Study): Karmaşık endüstriyel proseslerde detaylı tehlike ve potansiyel sorunları belirlemek için kullanılan yapısal bir yöntem.

* Hata Ağacı Analizi (FTA - Fault Tree Analysis): İstenmeyen bir olayın nedenlerini belirlemek için kullanılan mantıksal bir diyagram tabanlı yöntem.

* Olay Ağacı Analizi (ETA - Event Tree Analysis): Bir başlangıç olayının potansiyel sonuçlarını analiz etmek için kullanılan tümdengelimli bir yöntem.

Bu notlar, iş sağlığı ve güvenliği ile risk değerlendirmesi konularında temel bir anlayış sağlamayı amaçlamaktadır. Konuyu daha derinlemesine incelemek için ilgili yasal mevzuatı ve uluslararası standartları gözden geçirmeniz faydalı olacaktır.