📘 İŞ GÜVENCESİ – KAPSAMLI DERS NOTU

Dersin Alanı: İş Hukuku
Ana Konu: İşçinin iş sözleşmesinin işverence sona erdirilmesine karşı korunması
İlgili Mevzuat: 4857 sayılı İş Kanunu, Anayasa, ILO Sözleşmeleri, Yargıtay Kararları

🔹 1. TANIM VE HUKUKİ MAHİYETİ

➤ Tanım:

İş güvencesi, işverenin, işçinin iş sözleşmesini keyfi ve haksız bir şekilde sona erdirmesini önlemek amacıyla getirilen yasal koruma sistemidir. Bu sistemle işçinin çalışma hakkı güvence altına alınmaktadır.

➤ Hukuki Mahiyeti:

• İşverenin fesih hakkını sınırlayan bir düzenlemedir.

• İş sözleşmesinin sona erdirilmesinde “geçerli neden” aranmaktadır.

• Hem bireysel hem de toplu iş hukukunun kesişim noktasındadır.

🔹 2. HUKUKİ DAYANAKLAR

➤ Ulusal Kaynaklar:

• 4857 sayılı İş Kanunu (m.18-21)

• Anayasa m.49 (çalışma hakkı), m.50 (dinlenme hakkı), m.55 (ücrette adalet)

• Yargıtay İçtihatları

➤ Uluslararası Kaynaklar:

• ILO 158 sayılı Sözleşme: İş akdinin sona ermesine karşı koruma

• Avrupa Sosyal Şartı

• İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi (dolaylı koruma)

🔹 3. İŞ GÜVENCESİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI

4857 sayılı İş Kanunu’nun 18. maddesi uyarınca iş güvencesi sisteminden yararlanabilmek için aşağıdaki şartlar sağlanmalıdır:

➤ a) Belirsiz Süreli İş Sözleşmesi:

Sadece belirsiz süreli iş sözleşmeleri iş güvencesi kapsamındadır. Belirli süreli sözleşmeler istisnadır.

➤ b) En Az 6 Ay Kıdem:

İşçinin aynı işverene bağlı olarak en az 6 ay çalışmış olması gerekir. (Deneme süresi dahil)

⚠️ İstisna: Toplu iş sözleşmesi ile kıdem süresi indirilebilir.

➤ c) Otuz veya Daha Fazla İşçi Çalıştırılması:

İşverenin işyerinde toplamda en az 30 işçi çalıştırması gerekir. Grup şirketleri dikkate alınabilir.

➤ d) İşçi Sıfatı:

İşveren vekilleri (genel müdür, insan kaynakları direktörü gibi) iş güvencesinden yararlanamaz.

🔹 4. FESİH VE GEÇERLİ SEBEPLER

➤ a) Geçerli Fesih Nedenleri (İK m.18/1)

İşverenin feshi geçerli bir nedene dayanmalıdır. Bunlar iki ana başlıkta toplanır:

I. İşçinin Yetersizliği:

• Performans düşüklüğü

• Sık hastalanma

• İşe geç kalma alışkanlığı

• Verimlilikte azalma

II. İşçinin Davranışları:

• İş arkadaşlarıyla geçimsizlik

• İş disiplinine uymama

• Güvensizlik yaratıcı davranışlar

• İşe geç gelme, devamsızlık

III. İşletme, İş Yeri ve İşin Gerekleri:

• Ekonomik kriz, küçülme

• Otomasyon ve teknolojik değişiklik

• Faaliyet alanı daralması

• İş yerinin taşınması

➤ b) Geçersiz Fesih Nedenleri (İK m.18/3)

Aşağıdaki nedenlerle yapılan fesihler geçersiz sayılır:

• Sendika üyeliği ve sendikal faaliyetler

• Hak arama özgürlüğünün kullanımı

• Gebelik, analık izni kullanımı

• Irk, din, cinsiyet, siyasi düşünce gibi nedenler

• Şikayet hakkının kullanımı

🔹 5. FESHE KARŞI HUKUKİ KORUMA MEKANİZMALARI

➤ a) Arabuluculuk Süreci

• İşe iade davası öncesinde zorunlu arabuluculuğa başvurulması şarttır.

• Süre: Fesih bildiriminin tebliğinden itibaren 1 ay içinde başvuru yapılmalıdır.

• Sonuç alınamazsa 2 hafta içinde dava açılır.

➤ b) İşe İade Davası (İK m.20-21)

• Görevli mahkeme: İş Mahkemesi

• Yetkili mahkeme: İşçinin işini yaptığı yer mahkemesi

• Davacı: İşçi

• Davalı: İşveren

• İspat yükü: Geçerli fesih nedenini işveren ispatlamakla yükümlüdür.

➤ c) Mahkeme Kararları ve Sonuçları:

1. Fesih geçerli ise: Dava reddedilir.

2. Fesih geçersiz ise:

   • İşe iade kararı verilir.

   • İşçi 1 ay içinde işverene başvurmalıdır.

   • İşveren işe başlatmazsa:

     • 4 ila 8 ay arası tazminat

     • Boşta geçen süre için 4 ayı geçmemek üzere ücret

🔹 6. İŞ GÜVENCESİ HÜKÜMLERİNİN UYGULANMAZLIĞI (İSTİSNA HALLERİ)

• 30'dan az işçi çalıştıran işyerleri

• 6 aydan az kıdeme sahip işçiler

• Belirli süreli iş sözleşmeleri

• Basın ve deniz iş hukuku kapsamındakiler

• İşveren vekilleri

🔹 7. YARGI KARARLARI VE ÖRNEKLER

➤ Yargıtay 9. HD, E.2018/14699, K.2019/8414:

“İşçinin performans düşüklüğü tek başına fesih nedeni olamaz. Performans kriterlerinin objektif şekilde belirlenip işçiye bildirilmesi ve değerlendirme yapılması gerekir.”

➤ Yargıtay 22. HD, E.2017/30027, K.2019/1425:

“Sendika üyeliği nedeniyle yapılan fesih geçersizdir. İşe iade kararı verilmesi gerekir.”

🔹 8. DEĞERLENDİRME VE ELEŞTİRİ

• İş güvencesi sistemi, işçinin sosyal ve ekonomik güvenliğini sağlamaya yöneliktir.

• Ancak 30 işçi sınırı ve 6 ay kıdem şartı eleştiriye açıktır; kapsamı daraltmaktadır.

• İşverenlerin geçerli sebep bulmakta zorlandığı durumlarda "gerekçeli" ama gerçekte keyfi fesihler görülebilmektedir.

• İşe iade kararlarının uygulanmasında pratikte işe başlatmama ve tazminat ödeme yaygındır.

🔹 9. SONUÇ

İş güvencesi, işçinin iş ilişkisinde güçsüz konumunu dengeleyen, işverenin fesih yetkisini sınırlandıran ve yargı yolunu açık tutan bir koruma sistemidir. Hukuki ve toplumsal önemi büyüktür. İş güvencesi düzenlemeleri, hem iş hukukunun bireysel yönünü hem de sosyal devlet ilkesini yansıtır.