İnkılap Tarihi Hap Bilgiler (Kamu Sınavları İçin)

I. Osmanlı Devleti'nin Son Dönemi ve Fikir Akımları

* Fikir Akımları:

* Osmanlıcılık: Osmanlı coğrafyasındaki tüm milletleri din, dil, ırk ayrımı yapmadan bir arada tutma fikri. Jön Türkler ve İttihatçılar ilk dönemde savundu. Balkan Savaşları ile önemini yitirdi.

* İslamcılık (Panislamizm): Tüm Müslümanları halife etrafında birleştirme fikri. II. Abdülhamid ve Mehmet Akif Ersoy gibi isimler savundu. I. Dünya Savaşı'nda Arapların Osmanlı'dan ayrılmasıyla zayıfladı.

* Türkçülük (Pantürkizm/Turancılık): Türklerin yaşadığı tüm bölgeleri birleştirme fikri. Ziya Gökalp, Yusuf Akçura gibi isimler savundu. Milli Mücadele'nin temelini oluşturdu.

* Batıcılık: Batı'nın ilim ve tekniğini alarak modernleşme fikri. Tevfik Fikret, Abdullah Cevdet gibi isimler savundu. Cumhuriyet Dönemi'nin temelini oluşturdu.

* Önemli Olaylar:

* Islahat Fermanı (1856): Azınlıklara geniş haklar verildi. Avrupalı devletlerin iç işlerimize karışmasını kolaylaştırdı.

* Tanzimat Fermanı (1839): Padişahın yetkileri ilk kez kısıtlandı. Hukukun üstünlüğü ilkesi benimsendi.

* I. Meşrutiyet (1876): Kanun-i Esasi (ilk anayasa) kabul edildi. Meclis-i Mebusan ve Ayan Meclisi açıldı. Halk ilk kez yönetime katıldı. II. Abdülhamid tarafından askıya alındı.

* II. Meşrutiyet (1908): İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin baskısıyla ilan edildi. Çok partili hayata geçişin ilk adımı.

* 31 Mart Olayı (1909): Meşrutiyet'e karşı çıkan isyan. Hareket Ordusu (Mahmut Şevket Paşa komutasında, Mustafa Kemal Kurmay Başkanı) tarafından bastırıldı. Bu olay, Mustafa Kemal'in tarih sahnesine çıktığı ilk önemli olaydır.

II. Trablusgarp ve Balkan Savaşları

* Trablusgarp Savaşı (1911-1912):

* Neden: İtalya'nın hammadde ve pazar arayışı.

* Sonuç: Osmanlı Devleti'nin Kuzey Afrika'daki son toprağı olan Trablusgarp kaybedildi. Uşi Antlaşması ile Rodos ve Oniki Ada geçici olarak İtalya'ya bırakıldı. Mustafa Kemal'in ilk askeri başarısı (Derne ve Tobruk).

* Balkan Savaşları:

* I. Balkan Savaşı (1912):

* Neden: Balkan devletlerinin Osmanlı'yı Avrupa'dan atmak istemesi.

* Sonuç: Osmanlı büyük toprak kaybı yaşadı (Edirne dahil). Arnavutluk bağımsız oldu (Osmanlı'dan ayrılan son Balkan devleti). Babıali Baskını gerçekleşti.

* II. Balkan Savaşı (1913):

* Neden: I. Balkan Savaşı sonunda paylaşılamayan topraklar.

* Sonuç: Osmanlı, Edirne ve Kırklareli'ni geri aldı (Londra ve Bükreş Antlaşmaları).

III. I. Dünya Savaşı ve Sonuçları

* Nedenleri:

* Genel Nedenler: Hammadde ve pazar arayışı (sömürgecilik), silahlanma yarışı, bloklaşmalar, milliyetçilik akımı.

* Özel Nedenler: Almanya-İngiltere rekabeti, Fransa'nın Alsace-Loren'i istemesi, Rusya'nın sıcak denizlere inme politikası (Panslavizm).

* Osmanlı'nın Savaşa Girişi: İttihat ve Terakki'nin Almanya yanlısı politikası, Goeben ve Breslau (Yavuz ve Midilli) olayları.

* Osmanlı Cepheleri:

* Taarruz Cepheleri (Kafkas, Kanal): Kafkas Cephesi'nde Mustafa Kemal (Sarıkamış Harekatı, Muş ve Bitlis'i Ruslardan geri aldı), Kanal Cephesi'nde İngilizlerle savaşıldı.

* Savunma Cepheleri (Çanakkale, Irak, Hicaz-Yemen, Suriye-Filistin):

* Çanakkale Cephesi (1915): En başarılı savunma cephesi. Mustafa Kemal "Anafartalar Kahramanı". Savaşın süresini uzattı, Rusya'ya yardım ulaşamadı (Bolşevik İhtilali'ne zemin hazırladı).

* Suriye-Filistin Cephesi: Mustafa Kemal Yıldırım Orduları Grup Komutanı olarak burada görev yaptı.

* Savaşı Bitiren Antlaşmalar:

* Gizli Antlaşmalar: Sykes-Picot (Ortadoğu paylaşımı), Petrograd Protokolü, St. Jean de Maurienne.

* Ateşkes Antlaşmaları:

* Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918): Osmanlı'nın fiilen sona erdiğini gösteren antlaşma. Özellikle 7. ve 24. maddeler işgallere hukuki zemin hazırladı.

* Barış Antlaşmaları: Versay (Almanya), Sen Jermen (Avusturya), Neuilly (Bulgaristan), Trianon (Macaristan), Sevr (Osmanlı - ölü doğmuş antlaşma, TBMM tarafından tanınmadı).

* Wilson İlkeleri (1918): ABD Başkanı Wilson tarafından yayımlandı. Ulusların kendi kaderini tayin hakkı, açık diplomasi, sömürgeciliğin yasaklanması gibi maddeler içerdi.

IV. Milli Mücadele Hazırlık Dönemi

* Mondros Sonrası İşgaller ve Cemiyetler:

* İşgaller: İngilizler (Musul, Urfa, Antep, Maraş, Samsun, Batum), Fransızlar (Adana, Mersin, Afyon), İtalyanlar (Antalya, Konya), Yunanlar (İzmir).

* Azınlık Cemiyetleri (Zararlı): Mavri Mira, Etnik-i Eterya (Rum), Hınçak, Taşnak (Ermeni), Pontus Rum (Rum).

* Ulusal Varlığa Düşman Cemiyetler (Zararlı): Teali İslam, Kürt Teali, İngiliz Muhipleri, Sulh ve Selamet-i Osmaniye.

* Milli Cemiyetler (Yararlı): Kilikyalılar, İzmir Redd-i İlhak, Trakya Paşaeli, Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk (DADA). Özellikleri: Bölgeseldirler, azınlık faaliyetlerine karşıdırlar, basın-yayın yoluyla mücadele etmişlerdir.

* Mustafa Kemal'in Faaliyetleri:

* Samsun'a Çıkış (19 Mayıs 1919): Milli Mücadele'nin başlangıcı.

* Havza Genelgesi (28 Mayıs 1919): İşgallere karşı protestolar düzenlenmesini istedi (ilk ulusal direniş çağrısı).

* Amasya Genelgesi (22 Haziran 1919): Milli Mücadele'nin gerekçesi, amacı ve yöntemi belirlendi. "Milletin bağımsızlığını yine milletin azim ve kararı kurtaracaktır" ifadesi (ulusal egemenlik ve bağımsızlık vurgusu). Temsil Heyeti'nin kurulması fikri ortaya atıldı.

* Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919): Toplanış biçimi bölgesel, aldığı kararlar ulusaldır. "Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz." (ilk kez milli sınırlardan bahsedildi). Kuvayı Milliye'yi etkin, milli iradeyi hakim kılmak esastır. Manda ve himaye ilk kez reddedildi. Temsil Heyeti kuruldu (başkanı Mustafa Kemal).

* Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919): Toplanış ve aldığı kararlar ulusaldır. Erzurum Kongresi kararları onaylandı. Manda ve himaye kesin olarak reddedildi. Tüm yararlı cemiyetler "Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" adı altında birleştirildi. İrade-i Milliye gazetesi çıkarıldı.

* Amasya Görüşmeleri (20-22 Ekim 1919): İstanbul Hükümeti (Salih Paşa) ile Temsil Heyeti (Mustafa Kemal) arasında yapıldı. İstanbul Hükümeti Temsil Heyeti'ni resmen tanıdı. Mebusan Meclisi'nin açılması kararlaştırıldı.

* Temsil Heyeti'nin Ankara'ya Gelişi (27 Aralık 1919): Merkezi konum, güvenli olması, demiryolu ve telgraf bağlantısı nedeniyle tercih edildi.

* Son Osmanlı Mebusan Meclisi ve Misak-ı Milli (28 Ocak 1920): Mustafa Kemal'in "Felaha-ı Vatan" grubunu kurma isteği. Meclis, Misak-ı Milli (Milli Ant) kararlarını kabul etti. Misak-ı Milli: Milli ve bölünmez Türk vatanının sınırları çizildi. Mondros Ateşkesi'nden önceki sınırlar esas alındı. Kapitülasyonlar reddedildi.

* İstanbul'un İşgali (16 Mart 1920): İtilaf Devletleri Misak-ı Milli kararlarından rahatsız olarak İstanbul'u işgal etti, Mebusan Meclisi dağıtıldı.

* TBMM'nin Açılması (23 Nisan 1920): Milli Mücadele'nin merkezi, yeni Türk Devleti'nin temeli atıldı. Olağanüstü yetkilere sahip. Kurucu Meclis özelliği taşıyor.

V. Kurtuluş Savaşı Muharebeler Dönemi

* TBMM'ye Karşı Ayaklanmalar: İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri'nin kışkırtmaları sonucu çıktı. Kuva-i Milliye'ye ve düzenli orduya geçişe tepki.

* Nedenleri: TBMM'ye karşı çıkan fetvalar, halkın dini duygularının sömürülmesi, Kuva-i Milliye'nin ihtiyaçları halktan zorla alması, düzenli orduya geçişin tepkileri.

* Ayaklanmalar: Kuvayı İnzibatiye (Halifelik Ordusu), Ahmet Anzavur, Kuva-i Milliye (Çerkez Ethem, Demirci Mehmet Efe).

* Sonuç: Düzenli ordunun kurulmasını hızlandırdı, TBMM otoritesi güçlendi.

* Doğu Cephesi:

* Komutan: Kazım Karabekir (15. Kolordu).

* Kimle Savaşıldı: Ermenilerle.

* Antlaşma: Gümrü Antlaşması (3 Aralık 1920). TBMM'nin ilk siyasi başarısı. Ermeniler Sevr'den vazgeçti. İlk kez bir devlet TBMM'yi tanıdı.

* Güney Cephesi:

* Komutan: Yok (Kuva-i Milliye direnişi).

* Kimle Savaşıldı: Fransızlar ve Ermeni İşbirlikçileriyle.

* Önemli Şehirler: Maraş (Sütçü İmam), Antep (Şahin Bey), Urfa (Ali Saip Bey). Bu şehirlere unvan verildi (Gazi, Kahraman, Şanlı).

* Antlaşma: Ankara Antlaşması (20 Ekim 1921). Fransızlar Anadolu'dan çekildi. Hatay (İskenderun Sancağı) dışındaki Güney sınırımız çizildi. Misak-ı Milli'den ilk taviz (Hatay).

* Batı Cephesi:

* Komutan: İsmet İnönü (Düzenli Ordu Komutanı).

* Kimle Savaşıldı: Yunanlılarla.

* Savaşlar:

* I. İnönü Muharebesi (6-10 Ocak 1921): Düzenli ordunun ilk başarısı. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (ilk anayasa) kabul edildi. İstiklal Marşı kabul edildi. Londra Konferansı (TBMM uluslararası alanda tanındı), Afganistan ile Dostluk Antlaşması, Moskova Antlaşması (SSCB TBMM'yi tanıdı, Misak-ı Milli'den ikinci taviz: Batum).

* II. İnönü Muharebesi (23-31 Mart 1921): Yunanların taarruzunun durdurulması. Mustafa Kemal "Siz orada yalnız düşmanı değil, milletin makus talihini de yendiniz." sözünü söyledi.

* Kütahya-Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921): Türk ordusu Sakarya Nehri'nin doğusuna çekildi. Meclis'te tartışmalar yaşandı. Mustafa Kemal'e Başkomutanlık Yetkisi verildi (Yasama, Yürütme, Yargı yetkileri).

* Sakarya Meydan Muharebesi (23 Ağustos-13 Eylül 1921): "Subaylar Savaşı", "Melhame-i Kübra" (Büyük Kıyım). Mustafa Kemal "Hatt-ı müdafaa yoktur, sath-ı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır." emrini verdi. Zafer kazanıldı. Mustafa Kemal'e Mareşallik rütbesi ve Gazilik unvanı verildi. Fransızlarla Ankara Antlaşması imzalandı. Kars Antlaşması (Doğu sınırımız kesinleşti).

* Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Muharebesi (26 Ağustos-9 Eylül 1922): "Dumlupınar Meydan Muharebesi". Mustafa Kemal "Ordular! İlk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!" emrini verdi. Kurtuluş Savaşı'nın son muharebesi. Yunanlılar İzmir'den denize döküldü.

* Diplomatik Süreç:

* Mudanya Ateşkes Antlaşması (11 Ekim 1922): Kurtuluş Savaşı'nı fiilen bitiren antlaşma. Doğu Trakya, İstanbul ve Boğazlar savaşsız kurtarıldı. İngiltere'de hükümet değişikliği oldu. Osmanlı Devleti hukuken sona erdi.

* Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923): Yeni Türk Devleti'nin tapu senedi. Bağımsızlık ve egemenlik ilkesiyle imzalandı. Kapitülasyonlar kaldırıldı, azınlıklar Türk vatandaşı sayıldı. Boğazlar Komisyonu kuruldu (sonradan Montrö ile kaldırıldı). Hatay sorunu çözülemedi. Musul sorunu sonraya bırakıldı.

VI. Atatürk İlke ve İnkılapları

* Cumhuriyetçilik: Devlet yönetiminde millet egemenliğini esas alan ilke. TBMM'nin açılması, Saltanatın kaldırılması, Cumhuriyetin ilanı, Kadınlara seçme ve seçilme hakkı.

* Milliyetçilik: Vatan ve millet sevgisini esas alan ilke. Misak-ı Milli, Türk Dil Kurumu, Türk Tarih Kurumu, kapitülasyonların kaldırılması.

* Halkçılık: Eşitlik, adalet, toplumsal dayanışma. Soyadı Kanunu, Aşar vergisinin kaldırılması, Kadınlara seçme ve seçilme hakkı.

* Laiklik: Din ve devlet işlerinin ayrılması, akıl ve bilimin esas alınması. Saltanatın kaldırılması, Halifeliğin kaldırılması, Tevhid-i Tedrisat Kanunu, Şapka Kanunu, Tekke ve Zaviyelerin kapatılması.

* Devletçilik: Ekonomik kalkınmada devletin öncü rol üstlenmesi. Sümerbank, Etibank'ın kurulması, I. ve II. Kalkınma Planları.

* İnkılapçılık: Toplumda ilerlemeyi ve çağdaşlaşmayı sağlamak için yapılan yenilikler. Tüm inkılaplar inkılapçılık ilkesi kapsamındadır.

VII. Atatürk Dönemi İç ve Dış Politika

* İç Politika:

* Saltanatın Kaldırılması (1 Kasım 1922): Ulusal egemenliğin önündeki en büyük engel kaldırıldı. Lozan görüşmeleri öncesi ikilikleri giderme.

* Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923): Yönetim şekli belirlendi. Kabine sistemine geçildi. İlk Cumhurbaşkanı: Mustafa Kemal, İlk Başbakan: İsmet İnönü.

* Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924): Laikleşme yolunda önemli adım. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (eğitimde birlik), Şeriye ve Evkaf Vekaletinin kaldırılması aynı gün.

* Çok Partili Hayata Geçiş Denemeleri: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası (ilk muhalefet partisi, Kazım Karabekir, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Rauf Orbay, Adnan Adıvar), Serbest Cumhuriyet Fırkası (Fethi Okyar, ekonomik kriz ve Menemen Olayı nedeniyle kapandı).

* Şeyh Sait İsyanı (1925): Cumhuriyet rejimine karşı ilk büyük isyan. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasına neden oldu. Takrir-i Sükun Kanunu çıkarıldı.

* İzmir Suikastı (1926): Mustafa Kemal'e yönelik. İstiklal Mahkemeleri yargıladı.

* Kadınlara Siyasi Haklar (1930, 1933, 1934): Belediye seçimleri (1930), muhtarlık (1933), milletvekilliği (1934).

* Dış Politika:

* Musul Sorunu: İngiltere ile yaşandı. Milletler Cemiyeti'ne götürüldü. Ankara Antlaşması (1926) ile çözüldü (Musul Irak'a bırakıldı, Türkiye'ye petrol geliri). Misak-ı Milli'den taviz.

* Nüfus Mübadelesi: Yunanistan ile yaşandı. Lozan'da çözülemeyen tek sorun. Yerleşikler ve göçmenler arasında ayrım yapıldı.

* Dış Borçlar Sorunu: Fransa ile yaşandı. Osmanlı'dan kalan borçlar. 1933'te ödeme planı yapıldı.

* Hatay Sorunu: Fransa ile yaşandı. Misak-ı Milli'den taviz verilen tek yer. Hatay'ın bağımsızlığı (Hatay Cumhuriyeti), ardından Türkiye'ye katılması (1939).

* Boğazlar Sorunu: Lozan'da komisyon kurulmuştu. Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936) ile Türkiye'ye devredildi, silahlandırma yetkisi alındı.

* Sadabat Paktı (1937): Türkiye, İran, Irak, Afganistan arasında doğu sınırlarının güvenliği için.

* Balkan Antantı (1934): Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya, Romanya arasında batı sınırlarının güvenliği için.

* Milletler Cemiyeti'ne Giriş (1932): Silahsızlanma, barışın korunması. İspanya'nın davetiyle girdi.

* II. Dünya Savaşı Öncesi Gelişmeler: Yayılmacı politikalar (Almanya, İtalya, Japonya).