📘 İdare Mahkemelerinde İvedi Yargılama Usulü: Hızlı Adaletin Anahtarı

İdare hukuku, birey ile kamu idaresi arasındaki uyuşmazlıkları çözmeyi hedefleyen bir sistemdir. Ancak her uyuşmazlığın niteliği aynı değildir. Bazı davalarda zaman, sadece bir avantaj değil; hak kaybı ile hakka ulaşma arasındaki çizgidir. İşte bu noktada devreye giren özel bir usul var: İvedi yargılama usulü.

🔹 İvedi Yargılama Nedir?

İvedi yargılama, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 20/A maddesi ile düzenlenmiş, belirli türdeki davaların hızlı şekilde sonuçlandırılmasını amaçlayan bir özel yargılama biçimidir. Buradaki temel ilke, "geciken adaletin adalet olmadığı" düşüncesidir. Çünkü bazı işlemler, sıradan yargılama sürelerinde çözülemeyecek kadar hayati ve acildir.

🔹 Hangi Davalarda Uygulanır?

İvedi yargılama usulü her davada değil, sadece kanunda sınırlı sayıda belirtilen konularda uygulanır:

• İmar planı, nazım imar planı, uygulama imar planı

• Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporları

• OHAL döneminde alınan bazı işlemler

• Kıyı tahsisleri, sit alanlarıyla ilgili idari işlemler

• Afet riski altındaki alanlara dair uygulamalar

• Kamu ihalelerinde sözleşme öncesi işlemler

Bu liste zaman zaman güncellenebilir. Önemli olan nokta, dava konusu işlemin kamusal önemi ve zaman hassasiyeti taşımasıdır.

🔹 Dava Açma Süresi

İvedi yargılamaya konu işlemler için dava açma süresi 30 gündür. Bu süre, işlemin tebliğinden, ilanından ya da öğrenilmesinden itibaren başlar.

Burada dikkat edilmesi gereken önemli bir fark vardır:
Genel davalarda süre 60 gün iken, ivedi yargılamada 30 gündür. Bu nedenle süre takibi büyük önem taşır.

🔹 Tarafların Cevap Süreleri

• İdare, dava dilekçesinin kendisine tebliğinden itibaren 15 gün içinde savunma verir.

• Davacı, bu savunmaya karşı 7 gün içinde cevap verebilir.

• İdare ise bu cevaba 7 gün içinde ikinci cevap hakkına sahiptir.

Bu süreler kesindir ve uzatılamaz. Bu yönüyle klasik usule göre daha disiplinli ve hızlı bir seyir izlenir.

🔹 Yürütmenin Durdurulması Talebi

İvedi yargılamanın en ayırt edici yanlarından biri, yürütmenin durdurulması kararlarının re’sen incelenmesidir.

Yani, davacı talep etmemiş olsa bile, mahkeme kendiliğinden yürütmenin durdurulması gerekip gerekmediğini değerlendirir.

Koşullar:

• Telafisi güç zarar

• Açık hukuka aykırılık

Bunlardan biri bile eksikse, yürütme durmaz. Ancak dava konusu işlem telafisi imkânsız bir zarar doğuracaksa ve açıkça hukuka aykırıysa, mahkeme işlemi derhal askıya alabilir.

🔹 Karar Süresi

İvedi yargılamada mahkemenin en geç 1 ay içinde karar vermesi gerekir.

Bu süre, dava dosyasının tamamlanmasından sonra başlar. Mahkemeler bu süreye bağlıdır ve gecikme, hukuk devleti ilkesini zedeleyeceği için oldukça ciddiye alınır.

🔹 Hangi Mahkemelerde Uygulanır?

İvedi yargılama usulü genellikle İdare Mahkemeleri tarafından uygulanır. Ancak bazı özel durumlarda Vergi Mahkemesi veya Danıştay da ivedi yargılamaya benzer hızlı usullerle karar verebilir.

🔹 İvedi Yargılamada Temel Amaç Nedir?

• Kamu düzenini korumak

• Çevre, şehircilik, imar gibi acil alanlarda geri dönüşü olmayan zararları önlemek

• Yargılamayı makul sürede sonuçlandırmak

• Bireyin mahkemeye erişim hakkını etkili şekilde kullanmasını sağlamak

🔹 Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

Her ne kadar usul hızlı görünse de, uygulamada bazı sorunlar ortaya çıkmaktadır:

• Mahkemelerin personel yükü nedeniyle 1 ay süresine her zaman uyulamaması

• Davaların “ivedi” niteliğinin yanlış değerlendirilebilmesi

• Re’sen yürütmenin durdurulması kararlarında standart eksikliği

Yine de uygulama, özellikle imar ve çevre davalarında önemli bir işlev görmektedir.

📌 Sonuç

İdare mahkemelerinde uygulanan ivedi yargılama usulü, kamu yararının ve birey haklarının dengelendiği, hız odaklı bir yargılama sistemidir. Özellikle imar, çevre ve olağanüstü dönem işlemleri gibi zamanla yarışan davalar için vazgeçilmezdir. Bu yargılama türünü bilmek, özellikle hukukçular, idareciler ve sınavlara hazırlananlar için ayrıcalıklı bir bilgi alanı yaratır.

Adaletin hız kazandığı her alan, toplumun güvenini de kazanır. Ve ivedi yargılama, bu güvenin bir örneğidir.