Genel Hukuk Bilgisi: 100 Hap Bilgi (Yazı İşleri Müdürlüğü Sınavı İçin)

I. Hukukun Temel Kavramları ve Kaynakları

* Hukuk Nedir? Toplumda düzeni sağlamak amacıyla çıkarılmış, devlet gücüyle desteklenmiş, uyulması zorunlu kurallar bütünüdür.

* Hukuk Kurallarının Özellikleri: Genel, soyut, sürekli, bağlayıcı, yaptırımlı.

* Yaptırım (Müeyyide): Hukuk kurallarına aykırı davranışlar karşısında devlet gücüyle uygulanan tepki.

* Yaptırım Türleri: Ceza, cebri icra, tazminat, geçersizlik (hükümsüzlük), idari para cezası.

* Hukukun Kaynakları:

* Asli Kaynaklar: Yazılı (Kanun, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Yönetmelik) ve Yazısız (Örf ve Adet Hukuku).

* Yardımcı Kaynaklar: Bilimsel İçtihatlar (doktrin), Yargı İçtihatları (yargı kararları).

* Kanunlar Hiyerarşisi (Normlar Hiyerarşisi): Hukuk kurallarının birbirlerine üstünlüğünü gösteren sıralama: Anayasa > Kanun > Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi > Yönetmelik > Genelge > Yönerge.

* Yürürlük: Hukuk kuralının bağlayıcı hale gelmesi. Kural olarak Resmi Gazete'de yayımlandığı tarihte veya kanunda belirtilen tarihte yürürlüğe girer.

* Geriye Yürümezlik İlkesi (Makable Şamil Olmama): Kanunlar kural olarak geçmişe yürümez, ancak istisnaen lehe olan ceza kanunları geriye yürür.

* Hak: Kişilere hukuk düzeni tarafından tanınan yetkiler.

* Borç: Hak sahibine karşı yerine getirilmesi gereken yükümlülük.

* Şahıs Hukuku: Kişilerin doğuşundan ölümüne kadarki hukuki varlığını, ehliyetlerini, isimlerini, yerleşim yerlerini inceler.

* Hak Ehliyeti: Haklara ve borçlara sahip olabilme yeteneği. Tam ve sağ doğum koşuluyla anne rahmine düşmeyle başlar. Herkes sahiptir.

* Fiil Ehliyeti: Kendi fiilleriyle hak edinebilme ve borç altına girebilme yeteneği. Ayırt etme gücü, erginlik ve kısıtlı olmama şartlarına bağlıdır.

* Ayırt Etme Gücü (Temyiz Kudreti): Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, yaş küçüklüğü veya benzeri sebeplerle davranışlarının sebep ve sonuçlarını anlayabilme yeteneği.

* Erginlik (Rüşt): Kural olarak 18 yaşın doldurulmasıyla kazanılır. Evlenme ve mahkeme kararıyla ergin kılınma (kaza-i rüşt) ile de kazanılabilir.

* Kısıtlılık (Mahcuriyet): Fiil ehliyetinin mahkeme kararıyla kaldırılması veya sınırlandırılması (örn. akıl hastalığı, savurganlık).

* Gerçek Kişi: İnsanlar.

* Tüzel Kişi: Belirli bir amaca yönelik bir araya gelmiş kişi veya mal toplulukları (örn. dernek, vakıf, şirket, üniversite).

II. Hukukun Dalları

* Kamu Hukuku: Devletin kuruluşu, işleyişi, kamu gücüne dayanarak yaptığı işlemler ve bireylerle olan üstün ast ilişkilerini düzenler (örn. Anayasa Hukuku, İdare Hukuku, Ceza Hukuku, Vergi Hukuku, İcra ve İflas Hukuku).

* Özel Hukuk: Eşit konumdaki kişiler arasındaki ilişkileri düzenler (örn. Medeni Hukuk, Borçlar Hukuku, Ticaret Hukuku, Milletlerarası Özel Hukuk).

* Medeni Hukuk: Kişiler Hukuku, Aile Hukuku, Miras Hukuku, Eşya Hukuku.

* Borçlar Hukuku: Borç ilişkilerini (sözleşmeler, haksız fiiller, sebepsiz zenginleşme) düzenler.

* Sözleşme: İki veya daha fazla kişinin karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla hukuki sonuç doğurmayı amaçladığı hukuki işlem.

* Haksız Fiil: Hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar verme ve bu zararı tazmin yükümlülüğü.

* Sebepsiz Zenginleşme: Haklı bir sebep olmaksızın başkasının malvarlığından zenginleşme ve bunu iade yükümlülüğü.

* Ticaret Hukuku: Tacirleri, ticari işletmeleri, şirketleri, kıymetli evrakı (çek, senet) düzenler.

* İş Hukuku: İşçi ve işveren ilişkilerini düzenler (iş sözleşmesi, çalışma koşulları, sendikalar).

* Anayasa Hukuku: Devletin temel yapısını, organlarını (yasama, yürütme, yargı) ve temel hak ve özgürlükleri düzenler.

* İdare Hukuku: Devletin idari faaliyetlerini, idari teşkilatını, idari işlemlerini ve idari yargıyı düzenler.

* Ceza Hukuku: Suçları ve bu suçlara uygulanacak cezaları düzenler. "Kanunsuz suç ve ceza olmaz" ilkesi esastır.

* Vergi Hukuku: Devletin vergi toplama yetkisini, vergi türlerini ve vergi uyuşmazlıklarını düzenler.

* İcra ve İflas Hukuku: Borçların devlet gücüyle cebren tahsilini (icra) ve borca batık tüccarların durumunu (iflas) düzenler.

* Uluslararası Hukuk: Devletlerarası ilişkileri düzenler.

III. Yargı Teşkilatı ve İşleyiş

* Yargı Yetkisi: Türk Milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemelerce kullanılır.

* Mahkemelerin Bağımsızlığı: Hiçbir organ, makam, merci veya kişi yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve hâkimlere emir ve talimat veremez.

* Mahkemelerin Tarafsızlığı: Hâkimlerin, davaya veya taraflara karşı kişisel bir çıkar veya ön yargı taşımaması.

* Yargı Kolları:

* Adli Yargı: Özel hukuk ve ceza hukuku uyuşmazlıklarına bakar (Asliye Hukuk, Sulh Hukuk, Asliye Ceza, Ağır Ceza, Tüketici Mahkemeleri vb.).

* İdari Yargı: İdarenin işlem ve eylemlerinden doğan uyuşmazlıklara bakar (İdare Mahkemeleri, Vergi Mahkemeleri).

* Anayasa Yargısı: Anayasa'nın üstünlüğünü denetler (Anayasa Mahkemesi).

* Uyuşmazlık Yargısı: Yargı kolları arasındaki görev uyuşmazlıklarını çözer (Uyuşmazlık Mahkemesi).

* Sayıştay: Kamu harcamalarının denetimi.

* İlk Derece Mahkemeleri: Davaların ilk olarak görüldüğü mahkemeler.

* Bölge Adliye Mahkemeleri (İstinaf): İlk derece mahkemelerinin kararlarını hem maddi hem de hukuki yönden denetleyen mahkemeler.

* Yargıtay (Temyiz): Adli yargının en yüksek mahkemesi, hukuki denetim yapar.

* Bölge İdare Mahkemeleri (İstinaf): İdari yargı ilk derece mahkemelerinin kararlarını denetler.

* Danıştay (Temyiz): İdari yargının en yüksek mahkemesi, hukuki denetim yapar.

* Anayasa Mahkemesi: Kanunların Anayasa'ya uygunluğunu denetler, bireysel başvuruları karara bağlar.

* Bireysel Başvuru: Temel hak ve özgürlüklerin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'ne yapılan başvuru.

* Hakimler ve Savcılar Kurulu (HSK): Hakim ve savcıların özlük işlerini (atama, terfi, disiplin) düzenler.

* Yargı Harçları: Mahkeme hizmetlerinden yararlanma karşılığında devlete ödenen bedeller (Harçlar Kanunu).

* Gider Avansı: Yargılama sırasında ortaya çıkacak masrafların (tebligat, bilirkişi vb.) karşılanması için peşin yatırılan tutar.

* Dava Açma Süresi: Kanunda belirtilen süreler içinde davanın açılması gerekir (hak düşürücü süre, zamanaşımı).

* Tebligat: Hukuki bir işlemin ilgili kişiye usulüne uygun olarak bildirilmesi.

* UYAP: Yargı süreçlerinin elektronik ortamda yürütüldüğü sistem.

IV. Hukuki Güvenlik ve Temel Haklar

* Hukuk Devleti İlkesi: Devletin tüm eylem ve işlemlerinde hukuka bağlı olması, vatandaşların hukuki güvenlik içinde yaşaması.

* Kuvvetler Ayrılığı: Yasama, yürütme ve yargı yetkilerinin farklı organlarca kullanılması ve birbirini denetlemesi.

* Kanun Önünde Eşitlik: Herkesin, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşit olması.

* Temel Hak ve Özgürlükler: İnsan olmaktan kaynaklanan, devlet tarafından güvence altına alınmış haklar (yaşam hakkı, özgürlük, adil yargılanma, ifade özgürlüğü vb.).

* Temel Hakların Sınırlandırılması: Yalnızca kanunla, Anayasa'nın sözüne ve ruhuna uygun, demokratik toplum düzeninin gereklerine ve ölçülülük ilkesine uygun olarak yapılabilir.

* Adil Yargılanma Hakkı: Herkesin iddia ve savunma ile adil yargılanma hakkına sahip olması.

* Savunma Hakkı: Davalının kendini savunma, delil sunma ve karşı delilleri çürütme hakkı.

* Masumiyet Karinesi: Suçluluğu mahkeme kararıyla sabit oluncaya kadar kimsenin suçlu sayılamayacağı ilkesi.

* Hukuki Güvenlik İlkesi: Bireylerin hukuki durumlarının öngörülebilir olması, devletin kararlarında istikrarlı ve güvenilir olması.

* Ölçülülük İlkesi: Temel hak ve özgürlüklere yapılan sınırlamanın amaca ulaşmak için gerekli ve orantılı olması.

V. Medeni Hukuktan Ek Bilgiler

* Evlenme: Medeni Kanun hükümlerine göre yapılan resmi bir sözleşmedir.

* Boşanma: Evliliğin mahkeme kararıyla sona ermesi.

* Nafaka: Boşanma veya ayrılık sonrası yoksulluğa düşecek eşe veya çocuğa yapılan maddi yardım.

* Miras: Bir kişinin ölümü halinde malvarlığının yasal mirasçılarına veya atanmış mirasçılara geçmesi.

* Vasiyetname: Miras bırakanın (murisin) ölümünden sonra malvarlığının nasıl paylaştırılacağına dair tek taraflı irade beyanı.

* Vasi: Kısıtlı veya ergin olmayan kişilerin işlerini takip etmek üzere mahkemece atanan temsilci.

* Velayet: Ana veya babanın, reşit olmayan çocuğunun şahsı ve malvarlığı üzerindeki hak ve yetkileri.

* Eşya Hukuku: Maddi şeylerin üzerinde kurulan mutlak hakları (mülkiyet, intifa, rehin vb.) düzenler.

* Mülkiyet Hakkı: Bir şeye tam olarak sahip olma, kullanma, yararlanma ve tasarruf etme yetkisi.

* Tapu Sicili: Taşınmaz malların (arazi, bina) mülkiyet ve diğer haklarının kayıt altına alındığı resmi defter.

VI. Ceza Hukukundan Ek Bilgiler

* Suç: Kanunun açıkça suç saydığı fiiller.

* Cezalar: Hapis cezaları (süreli, müebbet, ağırlaştırılmış müebbet), adli para cezası.

* Suçun Unsurları: Kanunilik, maddi unsur (fiil), manevi unsur (kast veya taksir).

* Kast: Suçun bilerek ve isteyerek işlenmesi.

* Taksir: Gerekli dikkat ve özen gösterilmeyerek suçun işlenmesi.

* Denetimli Serbestlik: Hükümlünün cezasının bir kısmını dışarıda, kurallara uyarak geçirmesi.

* Koşullu Salıverilme (Şartlı Tahliye): Hükümlünün cezasının belirli bir kısmını çektikten sonra iyi halli olması şartıyla salıverilmesi.

* Erteleme: Cezanın infazının belirli bir süre geciktirilmesi.

* Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB): Mahkemece verilen cezanın belirli şartlar altında açıklanmaması ve bu süre içinde suç işlenmezse düşmesi.

* Uzlaşma (Ceza Hukuku): Belirli suçlarda mağdur ve failin anlaşarak ceza davasının düşmesi.

* Zamanaşımı (Ceza): Suçun işlenmesinden veya cezanın kesinleşmesinden itibaren belirli süreler geçince davanın düşmesi veya cezanın infaz edilememesi.

* Yeniden Yargılama (Ceza): Kesinleşmiş bir ceza kararının, kanunda belirtilen istisnai hallerde (örn. yeni delil) tekrar incelenmesi.

VII. Genel Kamu Hukuku Kavramları

* Milletvekili Dokunulmazlığı: Milletvekillerinin yasama faaliyetleri nedeniyle sorumlu tutulamaması ve bazı suçlarda yargılanamaması.

* Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi: Yürütme yetkisinin Cumhurbaşkanı'nda toplandığı yönetim sistemi.

* Bütçe: Devletin belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminlerini gösteren yasal belge.

* Kamu İhale Hukuku: Devletin mal ve hizmet alım satımını düzenleyen hukuk dalı.

* Kamulaştırma: Kamu yararı için özel mülkiyetin bedeli karşılığında devlet mülkiyetine geçirilmesi.

* İmar Hukuku: Yerleşim yerlerinin düzenlenmesi ve yapılaşmayı düzenleyen hukuk dalı.

* Seçim Hukuku: Seçimlerin nasıl yapılacağını, seçilme şartlarını düzenler.

* Milli Güvenlik Hukuku: Devletin güvenliğini ilgilendiren konuları düzenler.

VIII. Yazı İşleri Müdürlüğü İçin Önemli Ek Bilgiler

* Mahkeme Kararlarının Uygulanması: Yazı İşleri Müdürlüğü, mahkeme kararlarının ilgili birimlere gönderilmesi ve takibinde kilit rol oynar.

* Dosyalama Sistemi: Mahkemelerdeki dava dosyalarının belirli bir düzene göre numaralandırılması ve arşivlenmesi.

* Gizlilik İlkesi: Yargılama sürecindeki bazı bilgilerin gizliliğinin korunması.

* Zabıt Tutma: Duruşmalardaki beyan ve işlemleri doğru ve eksiksiz yazıya geçirme becerisi.

* Hukuki Sürelere Uyum: Tebligat, cevap süreleri, kanun yolu süreleri gibi her türlü hukuki sürenin doğru takibi.

* Arşiv Hukuku: Resmi belgelerin saklanması ve korunması ile ilgili yasal düzenlemeler.

* Elektronik Belge Yönetimi: Dijitalleşen yargıda belgelerin elektronik ortamda oluşturulması ve yönetimi.

* Hukuki Bilgiye Erişilebilirlik: Vatandaşlara hukuki süreçler hakkında doğru ve anlaşılır bilgi verme (hukuki tavsiye olmaksızın).

* Mesleki Etik: Yargı çalışanlarının tarafsızlık, dürüstlük, sır saklama gibi etik kurallara bağlılığı.

* Sürekli Öğrenme: Mevzuattaki güncellemelerin ve içtihat değişikliklerinin takip edilmesi.