📚 FİKİR VE SANAT ESERLERİ HUKUKU DERS NOTLARI

1. GİRİŞ

1.1. Tanımı ve Amacı

Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, fikir ürünlerinin –yani ilmi, edebi, musiki, güzel sanatlar ve sinema eserlerinin– korunmasını düzenleyen bir özel hukuk dalıdır.

Amacı:

• Eser sahiplerinin manevi ve mali haklarını korumak,

• Toplumun kültürel gelişimini teşvik etmek,

• Bilim ve sanat üretimini artırmak.

2. KANUNİ DAYANAKLAR

• 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)

• İlgili yönetmelikler (özellikle Bandrol ve Kayıt-Tescil Yönetmelikleri)

• Uluslararası sözleşmeler:

  • Bern Konvansiyonu

  • WIPO Anlaşmaları

  • TRIPS (Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması)

3. ESER KAVRAMI VE KORUMA ŞARTLARI

3.1. Eser Tanımı (FSEK m.1/B)

Bir eserin FSEK kapsamında korunabilmesi için:

• Fikri bir çaba ürünü olmalı,

• Şekillenmiş olmalı (soyut fikir değil),

• Sahibinin hususiyetini taşımalı,

• Kanunda sayılan eser türlerinden birine girmeli

3.2. Koruma Şartları

• Fikir ürünü olması,

• Estetik değer taşıması gerekmez,

• Yenilik ve özgünlük aranmamakla birlikte "hususiyet" (kişisel özellik) taşımalıdır.

4. ESER TÜRLERİ (FSEK m.2-5)

4.1. İlmi ve Edebi Eserler (m.2)

Kitaplar, makaleler, yazılı programlar, konferans metinleri, ders notları, vs.

4.2. Musiki Eserleri (m.3)

Nota veya sözle ifade edilen tüm melodik yapılar.

4.3. Güzel Sanat Eserleri (m.4)

Resim, heykel, mimarlık, gravür, seramik gibi estetik ifade araçları.

4.4. Sinema Eserleri (m.5)

Görüntü ve ses birleşimi içeren sinema, belgesel, reklam filmleri vs.

4.5. Derleme Eserler (m.6)

Antolojiler, ansiklopediler gibi düzenleme faaliyetleri sonucu oluşan eserler.

5. ESER SAHİBİ VE HAKLARI

5.1. Eser Sahibi (m.8)

Eseri meydana getiren kişi olup, gerçek kişi olmak zorundadır.

5.2. Eser Sahibinin Hakları

A. Manevi Haklar (m.14-17)

1. Umuma arz yetkisi

2. Adın belirtilmesi yetkisi

3. Eserde değişiklik yapılmasını men etme yetkisi

4. Eser sahibinin malik olmaktan doğan hakları

B. Mali Haklar (m.21-25)

1. İşleme hakkı

2. Çoğaltma hakkı

3. Yayma hakkı

4. Temsil hakkı

5. İletim hakkı

6. SÜRELER

6.1. Koruma Süresi (m.27)

• Eser sahibinin ölümünden itibaren 70 yıl.

• Tüzel kişilerde: İlk yayımdan itibaren 70 yıl.

6.2. Süre bitince eser kamu malı haline gelir (serbestçe kullanılabilir).

7. ESER DIŞI KAVRAMLAR

7.1. İrtibatlı Haklar

• Yorumcu sanatçılar

• Fonogram yapımcıları

• Radyo-TV kuruluşları

Bu haklar, eseri icra eden ya da ileten kişilerin eser sahipliği dışındaki korumasıdır.

7.2. İşleme Eser

Mevcut bir eserden ilham alınarak oluşturulan, ona bağlı yeni eserdir (çeviri, uyarlama vb.)

8. SÖZLEŞMELER

8.1. Sözleşme Türleri

• Eser sözleşmesi

• İstihdam ilişkisi içinde yapılan eserler (m.18/2)

  • İşveren lehine hak doğabilir.

8.2. Şekil şartı

Mali hakların devrine ilişkin sözleşmeler yazılı şekle tabidir.

9. İHLAL VE HUKUKİ SONUÇLAR

9.1. Hukuki Koruma

• Tecavüzün men’i

• Tecavüzün ref’i (durdurma ve ortadan kaldırma)

• Tazminat davası (maddi-manevi)

9.2. Cezai Sorumluluk

FSEK m.71 ve devamında yer alır.

• Eseri izinsiz çoğaltma, dağıtma, iletme gibi fiiller suç oluşturur.

• Hapis ve adli para cezaları öngörülmüştür.

10. İSTİSNALAR VE SERBEST KULLANIM HALLERİ

10.1. Eğitim ve Öğretimde Kullanım (m.34)

10.2. Alenileşmiş Eserden Alıntı (m.35)

10.3. Kütüphaneler ve Arşivlerde Kullanım (m.38)

10.4. Engelliler İçin Uyarlama (m.38/A)

Bu hallerde eser sahibinin izni olmaksızın kullanım mümkündür ancak sınırları bellidir.

11. TEKNİK KORUMA ÖNLEMLERİ ve DİJİTAL HAKLAR

11.1. DRM (Digital Rights Management)

11.2. Teknik Önlemlerin Aşılması Suçtur (m.72/A)

12. GÜNCEL KONULAR

• Yapay zekâ tarafından oluşturulan eserler

• NFT’ler ve dijital sanat eserleri

• Yayın platformları (Netflix, Spotify) ile lisans sözleşmeleri

• Telif hakkı ihlallerine ilişkin çevrimiçi denetim sistemleri

13. PRATİK BİLGİLER

• Telif hakkı devri yazılı olmalıdır.

• Eser sahibinin izni olmadan eserin değiştirilmesi yasaktır.

• Eserler kayıt ve tescil zorunlu değildir, ancak ispat kolaylığı sağlar.

• Bandrol zorunluluğu bazı eser türleri için vardır (kitap, müzik CD’si vb.).

14. SIK SORULAN SORULARA ÖRNEK

Soru: Çeviri bir eser, özgün eser midir?
Cevap: Hayır, çeviri bir "işlenme eser"dir. Ancak yeni bir eser niteliği de taşıyabilir.

Soru: Telif hakkı tüzel kişiye ait olabilir mi?
Cevap: Hayır. Eser sahibi yalnızca gerçek kişi olabilir. Ancak mali haklar tüzel kişiye devredilebilir.

Soru: FSEK’e göre eser sayılmayan fikir örneği nedir?
Cevap: Soyut fikirler, matematik formülleri, buluşlar eser değildir. Bunlar patent sistemine girer.