Eski Türk Devletlerinde Hukuk: Kölelikten Cumhuriyete Uzanan Bir Yolculuk

Eski Türk Devletlerinde Hukuk: Kölelikten Cumhuriyete Uzanan Bir Yolculuk

🏰 Giriş: Türk Hukukunun Temelleri

Türklerin tarih boyunca kurduğu devletlerde, hukukun temel amacı toplum düzenini sağlamak, adaleti tesis etmek ve devletin otoritesini pekiştirmek olmuştur. Eski Türk devletlerinde hukuk, genellikle oral gelenekler ve yazılı kanunlar arasındaki dengeyi gözeterek şekillenmiştir.

Bu makalede, Türklerin ilk devletlerinden başlayarak, hukuk sisteminin nasıl evrildiğini, ilk yazılı hukuk metinlerinden bugüne kadar olan ilerlemeleri inceleyeceğiz.

📜 Orta Asya Türk Devletlerinde Hukuk: Gök Tanrı ve Töre

Eski Türklerde, hukuk Tanrı’nın iradesine dayandırılır ve toplumsal düzeni koruyan en yüksek güç olarak kabul edilirdi. Gök Tanrı inancının hakim olduğu bu dönemde, hukuk büyük ölçüde Töre adı verilen geleneksel kurallara dayanıyordu.

1. Töre Hukuku:

Töre, toplumun ahlaki değerleri ve yaşam biçimini belirleyen bir hukuk kuralları bütünüydü. Türklerin ilk yerleşik devletlerinde, töreye uymayanlar genellikle cezalandırılır, toplumsal düzen bozulmazdı. Töre, yazılı olmayan, fakat halkın kabul ettiği yasalar olarak kabul ediliyordu.

Töre’nin temel ilkeleri şunlardı:

• Adalet: Her bireyin hakkı korunur, adalet herkese eşit bir şekilde dağıtılırdı.

• Aile ve Devlet İlişkisi: Aile, toplumun temel birimi olarak kabul edilirdi. Devlet de bu düzeni korurdu.

• Toplumda Huzur: Suç işleyenler, adalet önünde eşit bir şekilde yargılanır ve ceza alırdı.

2. Kut’ül Amâre (Türk Devletlerinde İlk Yazılı Kanunlar):

Türklerin ilk yazılı hukuki belgelerinden biri, Kut’ül Amâre’dir. Bu, Orhun Yazıtları’ndan sonra en eski yazılı metinlerden biri olarak kabul edilir. Türk hakanları, bu yazıtlarla halkına adaletli yönetim sağlama, halkın haklarını koruma amacını gütmüşlerdir.

⚖️ Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinde Hukuk

Türklerin Selçuklu ve Osmanlı gibi büyük devletlerde hukukun yapısı daha sistemli hale gelmiş ve şeriat kuralları ile laik hukuk düzeni arasında bir denge kurulmaya başlanmıştır.

1. Selçuklu Devleti’nde Hukuk:

Selçuklular, İslam hukuku olan şeriat ile birlikte, meliklerin verdiği emirlerle belirlenen örfi hukuk arasında bir denge kurmuşlardır. Selçuklular dönemi, hem halkın geleneksel hukuk anlayışını hem de İslam hukukunu uzlaştırma noktasında önemli adımlar atmıştır.

• Divan-ı Saltanat adı verilen hukuk divanı, hükümetin hukuki ve idari işlerini yürütmüştür.

• Selçuklu hukukunda, sosyal adalet ve ekonomik düzen sağlanmaya çalışılmış, toplumsal refahı garanti altına almak için çeşitli yasa ve düzenlemeler getirilmiştir.

2. Osmanlı İmparatorluğu’nda Hukuk:

Osmanlı dönemi, Türk hukuk tarihinin en geniş ve etkili yasal sistemini oluşturmuştur. Osmanlı’da Kanunname adı verilen yazılı yasalar ile birlikte, şeriat hukukuna dayanan bir düzen geliştirilmiştir.

• Kanunname-i Ali Osman (Osmanlı Kanunnamesi), Osmanlı'da ilk yazılı hukuk düzeni olarak kabul edilir. Bu kanun, devlete ait hukuki düzenin temellerini atmış ve suçların cezalandırılmasında hukuki bir eşitlik sağlamıştır.

• Mecelle (Osmanlı Medeni Kanunu), Osmanlı’da sosyal hayatta uygulanan şeriat hukukunun modernize edilmiş bir versiyonudur. Kadın hakları, boşanma, miras düzenlemeleri gibi alanlarda önemli reformlar yapıldı.

🏛️ Modern Türk Hukukuna Geçiş: Atatürk’ün Hukuk Devrimi

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte Atatürk, Osmanlı hukuk sistemini tamamen değiştirmiştir. Eski Türk devletlerinin hukuki yapılarından uzaklaşarak, Batı hukukuna dayalı bir sistemin temellerini atmıştır.

• Türk Medeni Kanunu (1926), Atatürk’ün hukuk devrimlerinin en önemli adımıydı. Bu kanun, İsviçre Medeni Kanunu’ndan esinlenerek, kadın-erkek eşitliğini, bireysel özgürlükleri ve laikliği hukuken garanti altına almıştır.

• Ceza Kanunu (1926), Osmanlı’daki şeriat kanunlarından modern bir yapıya geçişi sağlamıştır. Suç ve ceza arasındaki dengeyi koruyarak, bireysel hakları güvence altına almıştır.

🚀 Sonuç: Hukukta Bir Evrim Süreci

Eski Türk devletlerinden Cumhuriyet’e kadar hukuk, sürekli bir evrim ve gelişim içinde olmuştur. Gök Tanrı'nın iradesiyle şekillenen töre hukuku, Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu’nda şeriat ve örfi hukukla birleşmiş, Atatürk’ün Cumhuriyet devrimleriyle modern, çağdaş bir hukuk sistemine dönüşmüştür.

Bugün, Türk hukuk sistemi, hem tarihi hem de evrensel hukuki değerleri birleştirerek adil bir toplum ve hukukun üstünlüğü ilkesine dayalı bir yapıya sahip olmuştur.