Devlet Teşkilatı ve İlgili Mevzuat – Birleşik Ders Notu

Devlet Teşkilatı ve İlgili Mevzuat – Birleşik Ders Notu

1. Devlet Teşkilatının Tanımı ve Anayasal Temeli

Devlet teşkilatı, bir devletin işleyişini sağlayan anayasal ve yasal kurumlar bütünüdür. Türkiye Cumhuriyeti, 1982 Anayasası’na göre kuvvetler ayrılığı ilkesine dayalı bir sistemle yönetilmektedir. Bu ilkeye göre devlet; yasama, yürütme ve yargı olmak üzere üç ana kuvvetten oluşur.

Anayasa’nın ilk dört maddesi devletin temel niteliklerini, 6. maddesi egemenliğin millete ait olduğunu, 7-8-9. maddeleri ise kuvvetler ayrılığını düzenler. Devletin organları bu maddeler çerçevesinde şekillenir.

2. Yasama Organı – Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)

Yasama yetkisi, Türk milleti adına TBMM’ye aittir. Milletvekillerinden oluşur ve halk tarafından doğrudan seçilir. Görevleri arasında:

• Kanun yapmak ve değiştirmek,

• Bakanlar Kurulunu (önceki sistemde) ve şimdi Cumhurbaşkanını denetlemek,

• Bütçe ve kesin hesap kanunlarını görüşmek,

• Uluslararası antlaşmaları onaylamak,

• Anayasa değişikliklerini yapmak,

• Savaş ilanı ve olağanüstü hâl kararlarını onaylamak vardır.

Meclis, içtüzük hükümlerine göre çalışmalarını sürdürür.

3. Yürütme Organı – Cumhurbaşkanlığı Sistemi ve Bakanlıklar

2017 anayasa değişikliğiyle yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı'na verilmiş, Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu kaldırılmıştır. Yürütme yetkisi artık tamamen Cumhurbaşkanındadır. Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanlar aracılığıyla devleti yönetir.

Bakanlıklar, Cumhurbaşkanına bağlı olarak çalışan yürütme organlarıdır. Her bakanlık, belirli bir görev alanında faaliyet gösterir ve taşra teşkilatlarına sahiptir. Bakanlıklar, 3046 sayılı Kanun çerçevesinde kurulmuş olup görev, yetki ve sorumlulukları bu kanunla düzenlenmiştir.

4. Yargı Organı – Bağımsız Mahkemeler

Yargı yetkisi, Türk milleti adına bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından kullanılır. Bu organ, yürütme ve yasama organlarından ayrı ve bağımsızdır. Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Sayıştay, Hâkimler ve Savcılar Kurulu (HSK) yüksek yargı organlarıdır.

Yargı, birey haklarını korumak, hukukun üstünlüğünü sağlamak ve devletin hukuk devleti ilkesi çerçevesinde işlemesini güvence altına almakla görevlidir.

5. Devlet Yönetim Yapısı: Merkezî ve Yerinden Yönetim

Merkezî Yönetim

Merkezî yönetim; Cumhurbaşkanı, bakanlıklar ve bunların taşra teşkilatlarından oluşur. İl düzeyinde valilik, ilçe düzeyinde kaymakamlık merkezî yönetimin taşra organlarıdır. Özellikle İçişleri Bakanlığı, taşradaki kamu düzenini sağlamakla yükümlüdür.

Yerinden Yönetim

Yerinden yönetim, kamu hizmetlerinin daha etkin ve yerel düzeyde yürütülmesini sağlar. Seçimle gelen organlarca yönetilir. Bunlar:

• Belediyeler

• İl özel idareleri

• Köy idareleri olarak sınıflandırılır.

Yerinden yönetim birimleri, Anayasa’nın 127. maddesi ile güvence altına alınmıştır ve mali-idari özerkliğe sahiptirler. Ancak merkezi idarenin vesayet denetimine tabidirler.

6. Yardımcı Kuruluşlar ve Düzenleyici-Denetleyici Kurumlar

Devlet teşkilatında bazı kurumlar yürütmeye yardımcı olarak veya kamu hizmetlerinde düzenleyici-denetleyici işlevle faaliyet gösterir:

• Sayıştay: TBMM adına mali denetim yapar.

• Devlet Denetleme Kurulu: Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak kamu kurumlarını denetler.

• Merkez Bankası: Para politikalarını yürütür, özerk çalışır.

Bağımsız düzenleyici ve denetleyici kurumlar, uzmanlık gerektiren alanlarda hizmet verir. Bu kurumlar yasa ile kurulmuş olup karar alma süreçlerinde siyasi etkiden bağımsızdırlar. Örnek:

• Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK),

• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK),

• Rekabet Kurumu,

• Sermaye Piyasası Kurulu (SPK),

• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK).

7. Devlet Teşkilatına İlişkin Temel Mevzuat

Devlet teşkilatının yapısını ve işleyişini düzenleyen başlıca mevzuat şunlardır:

• 1982 Anayasası: Devletin temel yapısını, erkler ayrımını ve organların görevlerini düzenler.

• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu: Kamu personelinin hak ve yükümlülüklerini belirler.

• 3046 Sayılı Kanun: Bakanlıkların kurulması ve görevlerini düzenler.

• 5442 Sayılı İl İdaresi Kanunu: Valilik ve kaymakamlıkların görev alanlarını düzenler.

• 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu: Kamu harcamaları, bütçe süreci ve mali denetimle ilgilidir.

• 5393 ve 5216 Sayılı Kanunlar: Belediye ve büyükşehir belediye yönetimini düzenler.

8. Hatırlatmalar ve Anahtar Bilgiler

• Yasama TBMM’ye, yürütme Cumhurbaşkanı’na, yargı bağımsız mahkemelere aittir.

• Bakanlıklar yürütme organına bağlıdır ve taşrada valilik/kaymakamlıklar aracılığıyla işler.

• Yerel yönetimler seçimle gelir, ancak merkezi idarenin vesayet denetimine tabidir.

• Düzenleyici-denetleyici kurumlar kanunla kurulur, özerk çalışırlar.

• Devlet memurlarının görevleri ve sorumlulukları 657 sayılı Kanun'da düzenlenmiştir.