📘 BORÇLAR HUKUKU - GENEL HÜKÜMLER (6098 sayılı TBK’ya Göre)

I. GİRİŞ: BORÇLAR HUKUKUNUN TANIMI VE KONUSU

1. Borçlar Hukuku Nedir?

Borçlar Hukuku, kişiler arasında doğan borç ilişkilerini, bu ilişkilerin doğumunu, hükümlerini ve sona ermesini düzenleyen özel hukuk dalıdır.
Borç ilişkisi: Alacaklı ile borçlu arasında, borçlunun bir edimi ifa etmesini ve alacaklının bunu talep hakkını konu alan hukuki ilişkidir.

2. Borçlar Hukukunun Özellikleri

• Dinamik ve hayatın içinden bir hukuk dalıdır.

• Sözleşme özgürlüğü esastır.

• Kural olarak şahıslar hukuku gibi eşit taraflar arasında işler.

3. Borçlar Hukukunun Alt Dalları

• Genel Hükümler (m.1–206)

• Özel Borç İlişkileri (m.207 ve devamı)

  • Satım, Kira, Hizmet, Vekâlet, Eser, Kefalet vb.

II. BORÇ KAVRAMI VE BORÇ İLİŞKİSİNİN UNSURLARI

1. Borcun Unsurları

1. Taraflar: Borçlu (ifa yükümlüsü) ve alacaklı (talep hakkı sahibi)

2. Edim: Borçlunun yerine getirmek zorunda olduğu yükümlülük

3. Hukuki bağ: Talep etme ve ifa etme yükümlülüğü

2. Edimin Özellikleri

• İmkân dâhilinde olmalı (objektif mümkünlük)

• Hukuka ve ahlaka uygun olmalı

• Belirli veya belirlenebilir olmalı (m.27)

3. Borç İlişkisinin Türleri

• Tek taraflı / iki taraflı borçlar

• Tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmeler (sinallagmatik)

• Nispi hak doğuran borç ilişkileri: Sadece taraflar arasında geçerlidir.

III. BORÇ KAYNAKLARI

1. Sözleşmeler (TBK m.1–48)

• İki tarafın karşılıklı ve uygun irade beyanları ile kurulur.

• Geçerlilik şartları: Ehliyet, irade uyumu, edim uygunluğu, şekil.

2. Haksız Fiiller (TBK m.49–76)

• Hukuka aykırı, kusurlu, zarar verici ve illiyet bağının bulunduğu fiillerden doğar.

• Kusur sorumluluğu esastır; istisna olarak kusursuz sorumluluk halleri (adam çalıştıran, motorlu taşıt işleteni, yapı malikinin sorumluluğu) mevcuttur.

3. Sebepsiz Zenginleşme (TBK m.77–82)

• Hukuken geçerli bir sebep olmaksızın bir kişinin zenginleşmesi ve diğerinin fakirleşmesiyle doğan borç ilişkisi.

IV. SÖZLEŞME HUKUKU

1. Sözleşmenin Kurulması

• Teklif ve kabul yeterlidir.

• Zımni irade açıklamaları da geçerlidir.

• Aksine hüküm yoksa şekil serbestisi vardır (m.12).

2. Genel İşlem Koşulları (m.20–25)

• Tüketici sözleşmelerinde sıkça karşımıza çıkar.

• Karşı tarafa açıkça bildirilmeyen ve müzakeresiz dayatılan şartlar bağlayıcı değildir.

3. Sözleşme Türleri

• Akit serbestisi: Taraflar dilediği gibi sözleşme yapabilir.

• Ancak kamu düzeni, ahlak, kişilik hakları ve emredici kurallara aykırılık durumunda hükümsüzdür.

4. Geçersizlik Halleri

• Kesin hükümsüzlük: Emredici kurala aykırılık (m.27)

• İptal edilebilirlik: İrade bozukluğu (hata, hile, ikrah – m.30–39)

• Kısmi geçersizlik: Mümkünse ayakta kalan kısım geçerlidir (m.27/2)

V. BORCUN HÜKÜMLERİ

1. İfa (TBK m.83–125)

• Borç zamanında ve usulüne uygun şekilde yerine getirilmelidir.

• Kural: Borç bizzat borçlu tarafından ifa edilir (m.84).

• Alacaklı edimi kabul etmek zorundadır.

2. Borçlunun Temerrüdü (m.117–126)

• Süresi gelmiş borcun ifa edilmemesi hâlinde söz konusu olur.

• Sonuçları: Tazminat sorumluluğu, faiz, sözleşmeden dönme, aynen ifa talepleri.

3. Alacaklının Temerrüdü (m.106–107)

• Alacaklı ifayı kabul etmezse borçluya zarar veremez.

• Borçlu borcundan kurtulmak için ifayı teklif etmek zorundadır.

4. İfa Yerine Getirme Usulü

• İfa yeri: Sözleşmede yoksa TBK m.89 uygulanır:

  • Taşınır eşya: Borçlunun yerleşim yeri

  • Para borcu: Alacaklının yerleşim yeri

  • Taşınmaz: Taşınmazın bulunduğu yer

VI. BORCUN SONA ERMESİ

1. Asli Sona Erme Nedenleri

• İfa (borcun normal sona erme hali)

• İbra: Alacaklının borçtan feragat etmesi

• Tecdit: Yeni borçla eskisinin yerini alma

• Takas: Karşılıklı aynı cinsten borçların mahsubu

• Birleşme: Alacak ve borcun aynı kişide birleşmesi

2. İkincil Sona Erme Nedenleri

• İmkânsızlık (m.136): Edimin borçlunun kusuru olmaksızın yerine getirilememesi

• Sözleşmeden dönme

• Fesih: Süreklilik arz eden sözleşmelerde kullanılır

• Hak düşürücü süre: Belirli bir süre geçince dava hakkı düşer

VII. BORCA AYKIRILIK HALLERİ

1. Temerrüt

• Borcun süresinde ifa edilmemesi

• Faiz ve tazminat borçlusunun sorumluluğundadır.

2. Ayıplı İfa

• Edim tam ifa edilmiş görünse de beklenen niteliklerden yoksunsa ayıplı ifadır.

• Alıcının seçimlik hakları vardır: Bedel indirimi, ayıpsız misli, sözleşmeden dönme, onarım.

3. Kötü İfa (Eksik İfa)

• Kısmen veya gereği gibi olmayan ifa durumudur.

VIII. SORUMLULUK HUKUKU

1. Kusura Dayalı Sorumluluk (m.49)

• Zarar, kusur, hukuka aykırılık, illiyet bağının varlığı gerekir.

• Maddi ve manevi tazminat doğurur.

2. Kusursuz Sorumluluk Halleri

• Sebep sorumluluğu: Adam çalıştıranın, motorlu taşıt işletenin, yapı malikinin sorumluluğu

• Hakkaniyet sorumluluğu: Fiil ehliyetsiz kişilerin verdiği zarar

IX. ZAMANAŞIMI (m.146–161)

1. Genel Kural

• Borçlar hukuku bakımından 10 yıllık zamanaşımı süresi esastır.

2. Özel Zamanaşımı Süreleri

• Haksız fiil: 2 yıl (maksimum 10 yıl)

• Sebepsiz zenginleşme: 2 yıl

• Kira, vekâlet gibi sözleşmeler: 5 yıl

3. Sonuçları

• Zamanaşımı borcu sona erdirmez, defi hakkı verir.

X. BORÇLARDA TARAF DEĞİŞİKLİĞİ

1. Alacağın Devri (m.183–194)

• Alacaklı, alacağını 3. kişiye devredebilir. Borçlunun rızası gerekmez.

• Şekil serbestisi vardır, ancak yazılı yapılması ispat açısından önemlidir.

2. Borcun Üstlenilmesi (m.195–203)

• Yeni borçlu, eski borçlunun borcunu üstlenir.

• Alacaklının rızası şarttır.

XI. ÖĞRETİDE ÖNE ÇIKAN GÖRÜŞLER

• Pozitif edim borcu vs. negatif edim borcu

• Zamanaşımı ile hak düşürücü sürenin farkı

• Kusursuz sorumlulukta ispat yükünün değişimi

• Sözleşmenin hükümsüzlüğünün geçmişe etkili sonuçları

XII. YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA

• Yargıtay, borçlunun temerrüdünde ihtarın şart olduğunu sıkça vurgular.

• “İfa imkânsızlığı” değerlendirilirken objektif mi subjektif mi olduğuna dikkat edilir.

• Genel işlem koşullarının geçerliliği için dürüstlük kuralı testine tabidir.

XIII. ÖRNEK UYGULAMA SORULARI

1. Bir taşınmazın satımı için taraflar sözlü anlaşmış ancak tapuya gitmemiştir. Bu sözleşme geçerli midir?
→ Hayır. Taşınmaz satımı resmi şekle tabidir. Şekle uyulmadığı için sözleşme geçersizdir.

2. İşverenin, işçinin verdiği zarardan dolayı sorumluluğu var mıdır?
→ Evet. TBK m.66 uyarınca adam çalıştıranın sorumluluğu kusursuz sorumluluktur.