Adli ve İdari Yargı Adalet Komisyonlarının Yapıs, Görevleri ile Yargı Örgütü - Detaylı Ders Notu

ADLİ VE İDARİ YARGI ADALET KOMİSYONLARININ YAPISI, GÖREVLERİ İLE YARGI ÖRGÜTÜ DETAYLI DERS NOTU

---

### 1. TÜRK YARGI SİSTEMİNİN ANAYASAL ÇERÇEVESİ

1982 Anayasası'nın Yargı Bölümü (Madde 138-160):

- Yargı Yetkisi: Türk milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır (Madde 138).

- Mahkemelerin Kuruluşu: Anayasa'nın 142. maddesine göre, mahkemeler kanunla kurulur; hiçbir organ mahkeme yetkisini kullanamaz.

- Yargı Kolları:

 - Anayasa Yargısı: Anayasa Mahkemesi tarafından yürütülür.

 - Adli Yargı: Ceza ve hukuk davalarına bakar.

 - İdari Yargı: İdarenin işlem ve eylemlerinin hukuka uygunluğunu denetler.

 - Askeri Yargı: 2017 referandumuyla kaldırılmıştır.

- Hakimlik Teminatı: Hakimler azledilemez, yaş haddinden önce emekli edilemez (Madde 139).

---

### 2. ADLİ YARGI ÖRGÜTÜ

5235 Sayılı Kanun (Adli Yargı Mahkemelerinin Kuruluşu ve Yetkileri):

#### A) İlk Derece Mahkemeleri

1. Hukuk Mahkemeleri:

 - Sulh Hukuk Mahkemesi: Küçük değerli davalar (kira, nafaka vb.).

 - Asliye Hukuk Mahkemesi: Miras, tazminat gibi genel davalar.

 - Ticaret Mahkemeleri: Şirketler, iflas davaları.

 - İş Mahkemeleri: İşçi-işveren uyuşmazlıkları.

 - Aile Mahkemeleri: Boşanma, velayet davaları.

2. Ceza Mahkemeleri:

 - Asliye Ceza Mahkemesi: Hırsızlık, dolandırıcılık gibi suçlar.

 - Ağır Ceza Mahkemesi: Cinayet, uyuşturucu ticareti gibi ağır suçlar.

3. Sulh Ceza Hakimlikleri

#### B) Bölge Adliye Mahkemeleri (İstinaf Mahkemeleri)

- Kuruluş Amacı: İlk derece mahkemelerinin kararlarını denetlemek.

- Yapısı: Her bölgede (örn: İstanbul, Ankara) en az bir tane bulunur.

- Daireler: Hukuk ve ceza daireleri şeklinde uzmanlaşmıştır.

---

### 3. İDARİ YARGI ÖRGÜTÜ

2576 Sayılı Kanun (İdari Yargı Mahkemelerinin Kuruluşu):

#### A) İlk Derece Mahkemeleri

1. İdare Mahkemeleri:

 - Kamu kurumlarının işlemlerine itirazları inceler (örn: vergi cezası itirazı).

2. Vergi Mahkemeleri:

 - Vergi uyuşmazlıklarını çözer.

#### B) Bölge İdare Mahkemeleri (İstinaf)

- İdare ve vergi mahkemelerinin kararlarını kontrol eder.

- Örnek: Danıştay'ın bölge mahkemeleri üzerindeki denetim yetkisi.

#### C) Danıştay

- İdari yargının en üst mahkemesidir.

- Kanunla gösterilen davalara ilk ve son derece mahkemesi olarak bakar.

---

### 4. HÂKİMLER VE SAVCILAR KURULU (HSK)

2802 Sayılı Kanun'un 10. Kısmı:

- Yapı:

 - 13 üyeden oluşur (7 asıl, 7 yedek).

 - Üyelerin 4'ü Cumhurbaşkanı, 7'si Yargıtay ve Danıştay tarafından seçilir.

- Görevleri:

 - Hakim ve savcıların atama, terfi, disiplin işlemleri.

 - Mahkemelerin işleyişine ilişkin düzenlemeler yapmak.

- Adalet Komisyonları:

 - Her ilde kurulan bu komisyonlar, mahkemelerin ihtiyaçlarını planlar ve HSK'ya öneriler sunar.

---

### 5. GÜNCEL GELİŞMELER (2024)

- Dijital Duruşmalar: UYAP üzerinden e-duruşma uygulamaları yaygınlaşıyor.

- Yeni Mahkemeler: Çevre davaları için uzmanlaşmış mahkemeler kurulması tartışılıyor.

- HSK Reformu: Üye seçim süreçlerine ilişkin yeni düzenlemeler getirildi.

---

### 6. ÖNEMLİ PRATİK BİLGİLER

- Görev Uyuşmazlıkları: Adli-idari yargı arasında çıkan uyuşmazlıkları Uyuşmazlık Mahkemesi çözer.

- Yargıtay ve Danıştay: Yargıtay adli, Danıştay idari yargının temyiz merciidir.

- Kanun Yolu: İlk derece kararlarına karşı istinaf, temyiz ve karar düzeltme yolları bulunur.

Kaynaklar: 1982 Anayasası, 5235, 2576 ve 2802 sayılı kanunlar, HSK 2024 Faaliyet Raporu.